NSA: Wyłączenie sędziego i test niezawisłości to różne procedury

Zwykłe wyłączenie sędziego sądu administracyjnego nie obejmuje tzw. testu jego niezawisłości i bezstronności.

Publikacja: 03.04.2023 14:30

Naczelny Sąd Administracyjny

Naczelny Sąd Administracyjny

Foto: Fotorzepa/Paweł Rochowicz

W poniedziałek Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) wydał ważną uchwałę dotyczącą sądowoadministracyjnej procedury wyłączenia sędziego. Siedmioosobowy skład NSA uznał, że art. 19 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi regulujący tę procedurę nie obejmuje badania spełnienia przez niego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowaniu po powołaniu z art. 5a prawa o ustroju sądów administracyjnych.

Inaczej mówiąc, w zwykłym wniosku o wyłączenie sędziego nie jest możliwe przeprowadzenie tzw. testu jego niezawisłości, bo to dwie procedury.

Wątpliwości rozstrzygnięte uchwałą pojawiły się w związku z konkretnym sporem o VAT. A powstał, gdy na rozprawie w listopadzie 2022 r. ze strony skarżących padły wnioski o wyłączenie jednego z sędziów NSA.

Czytaj więcej

NSA: test niezawisłości sędziego można zażalić, ale nie przy odrzuceniu

Były zarzuty...

Podstawą był art. 19 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z art. 6 ust. 1 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zwłaszcza w kontekście wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 22 lipca 2021 r. w sprawie przeciwko Polsce (nr 43447/19).

Autor wniosków przekonywał, że kwestionowany sędzia został powołany do pełnienia urzędu na wniosek tzw. nowej Krajowej Rady Sądownictwa, czyli w sposób naruszający standardy niezawisłości i bezstronności. Ponadto strona skarżąca powoływała się na wcześniejszy przebieg kariery sędziego m.in. w instytucjach państwowych na szczeblu centralnym.

Sąd miał jednak zagwozdkę, bo podstawą wyłączenia miała być zwykła procedura przewidziana w prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Ale okoliczności wskazane we wnioskach zdaniem sądu wymagają zbadania, czy sędzia sądu administracyjnego spełnia wymogi niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu, czyli tzw. testu niezawisłości, który obowiązuje od 15 lipca 2022 r. I tak pojawiło się pytanie, czy zakres przedmiotowy art. 19 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi obejmuje również badanie spełnienia przez sędziego sądu administracyjnego wymogów niezawisłości i bezstronności, tj. testu z art. 5a prawa o ustroju sądów administracyjnych.

...ale w złym trybie

Siedmiu sędziów NSA uznało, że nie ma możliwości, żeby w zwykłej procedurze wyłączenia sędziego przeprowadzać tzw. test jego niezawisłości. Podkreślił, że wprowadzony od 15 lipca 2022 r. tzw. test niezawisłości to zupełnie nowa instytucja procesowa umożliwiająca badanie spełnienia określonych wymogów, m.in. przez sędziego sądu administracyjnego.

Celem tej regulacji było zaś zagwarantowanie uczestnikom postępowań sądowych, w tym sądowoadministracyjnych, że nie występują żadne wątpliwości odnośnie do niezawisłości i bezstronności sędziego orzekającego w sprawie. Powodem było zaś podważanie statusu sędziów powołanych przez na nowo ukształtowaną KRS.

Jak tłumaczył sędzia NSA Arkadiusz Cudak, w stanie prawnym od 15 lipca 2022 r. istnieją dwie instytucje, które przewidują prewencyjne badanie bezstronności sędziego. A w ocenie NSA są to niezależnie od siebie instytucje, dotyczące innych sytuacji, wymagające spełnienia innych formalności i rozstrzygane w odmiennych trybach. Między innymi zakres wniosku z art. 5a prawa o ustroju sądów administracyjnych jest nieco szerszy niż tego zwykłego o wyłączenie sędziego.

Ponadto nowy tzw. test niezawisłości został wprowadzony do aktu regulującego ustrój sądów administracyjnych.

Sygnatura akt: I FPS 3/22

Opinia dla „Rzeczpospolitej”
Michał Roszkowski, radca prawny, doradca podatkowy, partner w Accreo

Zgadzam się z sentencją uchwały. Przepisy o badaniu spełnienia wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących powołaniu sędziego i jego postępowania po powołaniu zostały wprowadzone do prawa o ustrojów sądów administracyjnych jako szczególna procedura weryfikacji sędziego. Jest ona odpowiedzią na orzecznictwo unijne zapadłe w kontekście zarzutów dotyczących legalności powołania sędziów przez tzw. neo-KRS. Niemniej procedura ta rządzi się własnymi wymogami formalnymi, w tym terminami oraz koniecznością przytoczenia okoliczności uzasadniających żądanie, a także dowodów na ich poparcie. Ścieżka procesowa jest również sprecyzowana. Zupełnie inne są wymogi formalne „tradycyjnego” wyłączenia sędziego, przewidziane w procedurze sądowoadministracyjnej. Poza tym, gdyby jedna procedura obejmowała drugą, to w ogóle nie byłoby potrzeby nic dodawać.

W poniedziałek Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) wydał ważną uchwałę dotyczącą sądowoadministracyjnej procedury wyłączenia sędziego. Siedmioosobowy skład NSA uznał, że art. 19 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi regulujący tę procedurę nie obejmuje badania spełnienia przez niego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowaniu po powołaniu z art. 5a prawa o ustroju sądów administracyjnych.

Pozostało 90% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Konsumenci
Paliwo będzie droższe o 50 groszy na litrze, rachunki za gaz o jedną czwartą
Praca, Emerytury i renty
Krem z filtrem, walizka i autoresponder – co o urlopie powinien wiedzieć pracownik
Podatki
Wykup samochodu z leasingu – skutki w PIT i VAT
Nieruchomości
Jak kwestionować niezgodne z prawem plany inwestycyjne sąsiada? Odpowiadamy
Materiał Promocyjny
Mity i fakty – Samochody elektryczne nie są ekologiczne
Nieruchomości
Wywłaszczenia pod inwestycje infrastrukturalne. Jakie mamy prawa?