Dorota Pudzianowska: Niejawne sądy, jawne naruszenie

Niepubliczne ogłaszanie wyroków narusza konstytucję.

Publikacja: 05.04.2022 10:41

Dorota Pudzianowska: Niejawne sądy, jawne naruszenie

Foto: AdobeStock

Rząd luzuje obostrzenia związane z epidemią Covid-19, a na wokandę NSA wchodzą sprawy o wznowienie postępowań zakończonych jego prawomocnymi wyrokami. Skarżący zarzucają im nieważność, bo w sprawach tych nie odbyły się rozprawy, a wyroków nie ogłoszono publiczne. Wnoszą o wznowienie postępowań na podstawie art. 271 pkt 2 postępowania przed sądami administracyjnymi, wskazując, że naruszenie prawa przez NSA pozbawiło stronę możności działania.

Problem powstał w związku ze stosowaniem art. 15zzs4 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem Covid-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (ustawa covidowa), który wszedł w życie 16 maja 2020 r. i obowiązywał do 2 lipca 2021 r. Na jego mocy NSA informował skarżących o kierowaniu ich spraw na posiedzenia niejawne. Bez rozpoznania NSA pozostawiał wnioski o wyznaczenie rozpraw „na odległość” lub, gdy nie było takiej możliwości, o wyznaczenie rozprawy po ustaniu stanu epidemii.

Czytaj więcej

Sędzia nie przeczytał wyroku do pustej sali. SN: orzeczenia nie ma

Wszystko niejawnie

Na podstawie ustawy covidowej w pewnym okresie w WSA w Warszawie i NSA praktycznie wszystkie sprawy kierowano na posiedzenia niejawne, choć w procedurze sądowoadministracyjnej jawność postępowania jest zasadą, a rozprawa to podstawowa forma rozpoznania skarg. Ma ona kluczowe znaczenie dla oceny rzetelności postępowania. Prawo do zabrania głosu przed wydaniem wyroku nie tylko pozwala prezentować końcowe stanowiska stron, ale też wyjaśnić kwestie wątpliwe i niejasne w stanie faktycznym i prawnym sprawy. Rozprawa umożliwia też ustosunkowanie się do stanowiska i argumentacji strony przeciwnej. W związku z tą sytuacją w grudniu 2020 r. interwencję podjęły organizacje pozarządowe. Bezskutecznie.

W sprawach, które w tej formie rozpoznał NSA, problem był szczególnie rażący, bo to sąd ostatniej instancji. Przepisy p.p.p.s.a. regulują w sposób szczególny przeprowadzanie rozprawy w sprawach ze skarg kasacyjnych, podnosząc do rangi zasady rozprawę jako formę rozpoznania sprawy. Artykuł 181 § 1 p.p.s.a. mówi, że NSA rozpoznaje skargę kasacyjną na rozprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jest nim m.in. art. 182 § 2 p.p.s.a. wskazujący, że NSA rozpoznaje skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, gdy strona, która ją wniosła, zrzekła się rozprawy, a pozostałe strony jej nie zażądały w terminie wskazanym w przepisie.

Artykuł 15zzs4 ustawy covidowej zmodyfikował sądowoadministracyjną procedurę przeprowadzania rozpraw. Jako zasadę przyjął formę zdalną, chyba że rozprawa w sądzie nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia jej uczestników. Co do rozpoznania skargi kasacyjnej na posiedzeniu niejawnym, wprowadził dalej idącą możliwość: można tak zrobić, nawet gdy nie spełniono przesłanki z art. 182 § 2 p.p.s.a., tj., gdy na niejawne rozpoznanie skargi kasacyjnej zgodzą się wszystkie strony w terminie 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o takim zamiarze.

Gdy idzie o skargi kasacyjne, to poza opisanym przypadkiem, moim zdaniem przepis art. 15zzs4 ustawy covidowej nie umożliwiał kierowania ich w tryb niejawny. Za taką wykładnią przemawia m.in. nowa wersja przepisu, która weszła w życie 3 lipca 2021 r.: w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo epidemii i w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich NSA nie jest związany żądaniem strony o przeprowadzenie rozprawy. Dopiero zatem od tej zmiany NSA nie wiąże żądanie strony o przeprowadzenie rozprawy ws. skargi kasacyjnej (co zresztą też jest wątpliwe z punktu widzenia konstytucyjności przepisu). A contrario więc, na co wskazywało już brzmienie przepisu w starej wersji: przed wejściem w życie tej zmiany NSA wiązała wola stron.

Niejasny przepis, zła interpretacja

Trzeba przyznać, że art. 15zzs4 nie był jasny, a sądy administracyjne interpretowały go tak, że można kierować skargi kasacyjne na posiedzenie niejawne nawet bez zgody wszystkich stron. Jeśli tak, to przepis wymagał wykazania przez sąd wskazanych w nim przesłanek: uznania rozpoznania sprawy za konieczne; stwierdzenia, że przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących; stwierdzenia braku możliwości przeprowadzenia rozprawy na odległość. Niestety sądy ich nie wykazywały, choć – znowu – częściowo problemem może być niestaranne sformułowanie samego przepisu, z którego nie wynika jasno obligacja dla sądu. Jednak derogowanie przez NSA prawa do rozpoznania skargi kasacyjnej na rozprawie wymagało starannego uzasadnienia, gdyż stanowiło jednocześnie uzasadnienie ingerencji w prawo jednostki do sądu w aspekcie gwarancji jawnego rozpatrzenia sprawy.

Zarządzenie prezesa nic nie daje

Bez wątpienia podstawą prawną rozpoznania skargi kasacyjnej na posiedzeniu niejawnym nie mogło być zarządzenie nr 39 prezesa NSA z 16 października 2020 r., które w praktyce przesądziło o metodzie prowadzenia przez ten sąd działalności orzeczniczej. Jego paragraf 1 pkt 1 brzmi: z dniem 17 października 2020 r. w Naczelnym Sądzie Administracyjnym odwołuje się rozprawy, kontynuując działalność orzeczniczą Sądu w trybie rozpoznawania spraw na posiedzeniach niejawnych. Nie jest dopuszczalne ograniczenie praw i wolności określonych w Konstytucji RP i ustawach aktem o charakterze wewnętrznym. Żadne zarządzenie prezesa NSA nie wchodzi tu więc w grę. Pozbawienie skarżących uprawnienia do jawnego rozpatrzenia sprawy przez sąd ogranicza przysługujące im prawo do rzetelnej i sprawiedliwej procedury, czego elementem jest prawo do sądu z art. 45 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka (ten ostatni przepis zgodnie z orzecznictwem ETPC stosuje się do postępowań przed sądami administracyjnymi). O możliwych ograniczeniach prawa do sądu w zakresie jawności stanowi art. 45 ust. 2, zgodnie z którym wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na: moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Pomijając, że w tym katalogu nie ma przesłanki zdrowia, to nawet gdy z określonych powodów wyłączono jawność postępowania, wyrok powinien być ogłoszony publicznie. W przeciwnym razie dochodzi do naruszenia wprost art. 45 ust. 2 Konstytucji RP in fine.

Automatyzm w kierowaniu skarg kasacyjnych na posiedzenia niejawne i brak publicznego ogłaszania wyroków miał u źródła problem nieprzygotowania na czas rozwiązań technicznych w sądach administracyjnych do rozpraw na odległość. Słaba jakość ustawy covidowej i zarządzenie nr 39 prezesa NSA stały się zbyt łatwą wymówką, by przejść do porządku nad ograniczeniem fundamentalnego prawa jednostek.

W pierwszej połowie kwietnia NSA rozpozna pierwsze skargi o wznowienie z powodów wskazanych powyżej. Niezależnie, czy postępowania zostaną wznowione, zasadna byłaby pogłębiona refleksja i zgodna z konstytucją regulacja w PPSA o rozpoznawaniu spraw, gdy rozprawa w budynku sądu nie jest możliwa.

Rząd luzuje obostrzenia związane z epidemią Covid-19, a na wokandę NSA wchodzą sprawy o wznowienie postępowań zakończonych jego prawomocnymi wyrokami. Skarżący zarzucają im nieważność, bo w sprawach tych nie odbyły się rozprawy, a wyroków nie ogłoszono publiczne. Wnoszą o wznowienie postępowań na podstawie art. 271 pkt 2 postępowania przed sądami administracyjnymi, wskazując, że naruszenie prawa przez NSA pozbawiło stronę możności działania.

Pozostało 94% artykułu
Rzecz o prawie
Łukasz Guza: Granice wolności słowa
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Rzecz o prawie
Jacek Dubois: Nic się nie stało
Rzecz o prawie
Mikołaj Małecki: Policjant zawinił, bandziora powiesili
Rzecz o prawie
Joanna Parafianowicz: Młodszy asystent, czyli kto?
Materiał Promocyjny
Do 300 zł na święta dla rodziców i dzieci od Banku Pekao
Rzecz o prawie
Jakub Sewerynik: Wybory polityczne i religijne