Samorząd terytorialny i rozwój lokalny w ostatnim dwudziestoleciu często pokazywane są jako potwierdzenie sukcesu i wizytówka polskiej transformacji.

Finansowane z budżetów samorządów budowy i remonty dróg, infrastruktury technicznej, nowe tereny mieszkaniowe, nowe i rozbudowywane szkoły, obiekty kultury, rewitalizacja obiektów powojskowych i poprzemysłowych w pierwszym rzędzie wpływają na jakość życia mieszkańców i warunki funkcjonowania przedsiębiorstw. Jednak w efekcie nierównomiernego tempa rozwoju następuje wyraźne różnicowanie się potencjału polskich miast i gmin.

Brak polityki państwa w odniesieniu do miast i słabość polityki regionalnej, brak polityki wzmocnienia rozwoju rodzących się obszarów metropolitalnych sprawia, że w zależności od sprawności ekip samorządowych i posiadanych potencjałów (naturalnych, technicznych, ekonomicznych , kulturowych, instytucjonalnych i ludzkich) miasta i gminy rozwijają się nierównomiernie.

[srodtytul]Etap I: nadrabianie [/srodtytul]

Nadrabianie zaległości inwestycyjnych sprawiło, że pierwsza dekada samorządu upłynęła pod znakiem inwestowania w infrastrukturę techniczną związaną z uzbrajaniem terenów miejskich, dostępnością zewnętrzną i wewnętrzną obszarów miejskich oraz ochroną środowiska.

Uporządkowanie stanu miast wymagało również aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego i wdrożenia nowych metod planowania inwestycji.

Aby przyciągnąć inwestorów, samorządy oferowały tereny inwestycyjne, nie zawsze w pełni uzbrojone i pomagały w poszukiwaniu pracowników. Na podstawie programów współfinansowania inicjatyw lokalnych, współfinansowania budowy infrastruktury technicznej, współfinansowania małych ulepszeń w mieszkaniach i remontów elewacji, dachów oraz przestrzeni wspólnych domów i posesji zaangażowano w rozwój lokalny ogromny kapitał mieszkańców. To, czego najbardziej spektakularną i często przywoływaną wizytówką jest Sopot, pozwoliło wielu polskim gminom zmienić oblicze swoich ulic i osiedli.

Gminy wykorzystując strategie i procedury wieloletniego planowania inwestycyjnego, rozwinęły mechanizmy planowania rozwoju lokalnego, ale w efekcie pasywnej polityki rządu zabrakło mechanizmów koordynowania programów rozwoju na poziomie subregionów i regionów.

[srodtytul]Etap II: inwestycje[/srodtytul]

W drugiej dekadzie w coraz większym wymiarze priorytetem w programach rozwoju lokalnego stała się jakość i dostępność usług dla mieszkańców, firm i turystów. Możliwość swobodnego przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania, nauki i pracy, strukturalne zmiany gospodarki, nowe potrzeby rynku pracy, zmiana aspiracji mieszkańców co do oczekiwanych możliwości rozwoju indywidualnego i jakości życia rodzin postawiły wyżej poprzeczkę samorządom.

W strategiach i programach inwestycyjnych coraz większe znaczenie przypisywano tworzeniu nowej infrastruktury instytucjonalnej oraz rewitalizacji przestrzeni publicznej. W polskich miastach pojawiły się parki przemysłowe i technologiczne, powstały nowe obiekty przemysłowe, wprowadzono nowe usługi dla mieszkańców i firm.

Zmiany reguł finansów publicznych sprawiły, że w miejsce programów współfinansowania inicjatyw lokalnych z udziałem spontanicznie powoływanych grup mieszkańców rozwinęły się mechanizmy stałego finansowania realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe.

Samorządy coraz więcej ze swych środków na wydatki bieżące przekazują lokalnym stowarzyszeniom czy fundacjom, które z wykorzystaniem dodatkowych środków potrafią zapewnić wyższy poziom usług mieszkańcom, firmom i gościom.

Rozwój instytucjonalny trzeciego sektora ma coraz większy udział w potencjale rozwoju polskich miast i gmin. Najlepszym przykładem tego zjawiska może być Gdynia, która dzięki takiej polityce pokazywana jest często jako jeden z liderów rozwoju lokalnego w Polsce.

Druga faza reformy samorządowej i przystąpienie do Unii Europejskiej wzmocniły płaszczyznę do formułowania programów ponadlokalnych. Mimo tego programy gmin i miast były silniejszym instrumentem rozwoju, a ich koordynacja na poziomie subregionalnym i regionalnym nie osiągnęła pożądanego wymiaru.

[srodtytul]Etap III: wyzwania[/srodtytul]

Trzecia dekada otwiera przed polskimi gminami nowe wyzwania. Polityka regionalna, polityka państwa wobec miast i polityka rozwoju lokalnego musi odpowiedzieć na procesy globalnej konkurencji, rozwoju terenów podmiejskich, zmian strukturalnych w gospodarce, przemieszczania się centrów rozwoju i tworzenia nowych obszarów zdegradowanych oraz narastania rozwarstwienia w społecznościach lokalnych.