Nowe regulacje zawarto w ustawie z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach, która wejdzie w życie 25 listopada 2016 r. W tym samym dniu wejdzie w życie także modyfikująca ją ustawa z 4 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach, która, według stanu na dzień oddawania tego materiału do druku, oczekuje na podpis Prezydenta (por. www.sejm.gov.pl, nr druku 891).

Formy ochrony

Po zmianach, dotychczasowe formy ochrony zabytków (czyli: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego) zostaną uzupełnione o nową formę ochrony w postaci wpisu na Listę Skarbów Dziedzictwa (dalej Lista Skarbów).

Zabytek wpisany na Listę Skarbów nie będzie figurował w rejestrze zabytków prowadzonym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Listę Skarbów będzie prowadzić minister kultury i dziedzictwa narodowego (dalej minister).

Warunki wpisu

Na Listę Skarbów zostaną wpisane zabytki ruchome o szczególnej wartości dla dziedzictwa kulturowego, zaliczane do jednej z poniższych kategorii:

- zabytków archeologicznych, które mają więcej niż 100 lat, wchodzą w skład zbiorów archeologicznych lub zostały pozyskane w wyniku badań archeologicznych bądź przypadkowych odkryć,

- elementów stanowiących integralną część zabytków architektury, wystroju wnętrz, pomników, posągów i dzieł rzemiosła artystycznego, które mają więcej niż 100 lat,

- wykonanych ręcznie dzieł malarstwa, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 150.000 euro oraz nie są własnością ich twórców,

- wykonanych ręcznie akwareli, gwaszy i pasteli, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 30.000 euro oraz nie są własnością ich twórców,

- mozaik oraz rysunków wykonanych ręcznie, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 15.000 euro oraz nie są własnością ich twórców,

- oryginalnych dzieł grafiki i matryc do ich wykonania oraz oryginalnych plakatów, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 15.000 euro oraz nie są własnością ich twórców,

- oryginalnych rzeźb, posągów lub ich kopii wykonanych tą samą techniką co oryginał, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 50.000 euro oraz nie są własnością ich twórców,

- fotografii, filmów oraz ich negatywów, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 15.000 euro oraz nie są własnością ich twórców,

- pojedynczych lub znajdujących się w zbiorach inkunabułów i manuskryptów oraz map i partytur muzycznych, liczących więcej niż 50 lat, które nie są własnością ich twórców,

- pojedynczych lub znajdujących się w zbiorach książek, które mają więcej niż 100 lat i ich wartość jest wyższa niż 50.000 euro,

- map drukowanych, które mają więcej niż 200 lat,

- kolekcji i przedmiotów z kolekcji zoologicznych, botanicznych, mineralnych lub anatomicznych, których wartość jest wyższa niż 50.000 euro,

- kolekcji o znaczeniu historycznym, paleontologicznym, etnograficznym lub numizmatycznym, których wartość jest wyższa niż 50.000 euro,

- środków transportu, które mają więcej niż 75 lat i ich wartość jest wyższa niż 50.000 euro, a także

- innych kategorii, obejmujących zabytki, które mają więcej niż 50 lat i ich wartość jest wyższa niż 50.000 euro.

Wpis na Listę Skarbów nastąpi na podstawie decyzji ministra, wydanej z urzędu albo na wniosek właściciela zabytku. Minister określi, w drodze rozporządzenia, sposób prowadzenia Listy Skarbów i zakres zamieszczanych na niej danych.

Przykład:

Załóżmy, że zabytek wpisany na Listę Skarbów zostanie uszkodzony, zniszczony, zaginie lub zostanie ukradziony, albo powstanie dla niego zagrożenie. W takim przypadku właściciel lub posiadacz zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o tego rodzaju zdarzeniu, powinien powiadomić ministra. W razie wystąpienia zagrożenia polegającego na możliwości zniszczenia, uszkodzenia, kradzieży, zaginięcia lub nielegalnego wywiezienia za granicę zabytku wpisanego na Listę Skarbów, minister wyda decyzję o zabezpieczeniu tego zabytku w formie ustanowienia czasowego zajęcia do czasu usunięcia zagrożenia. Jeżeli usunięcie zagrożenia nie będzie możliwe, zabytek zostanie przejęty przez ministra na własność Skarbu Państwa, z przeznaczeniem na cele kultury, za odszkodowaniem odpowiadającym wartości rynkowej tego zabytku. Zabytki wpisane na Listę Skarbów i utracone przez właściciela w wyniku czynu zabronionego będą wpisywane do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury.

Sposób przechowywania

Zabytek wpisany na Listę Skarbów trzeba będzie przechowywać w pomieszczeniu wyposażonym w zabezpieczenia techniczne na wypadek kradzieży, pożaru i innych zagrożeń lub mającym zapewnioną bezpośrednią stałą ochronę fizyczną, zgodnie z przepisami o ochronie osób i mienia. Projekt zabezpieczeń trzeba będzie uzgodnić z ministrem. Właściciel lub posiadacz zabytku będzie musiał zapewnić takie zabezpieczenia w terminie sześciu miesięcy od dnia otrzymania dotacji na zabezpieczenia z budżetu państwa, ale nie później niż po upływie 12 miesięcy od dnia wpisu zabytku na Listę Skarbów.

Na wniosek właściciela zabytku, minister będzie miał obowiązek zapewnić przechowywanie zabytku w pomieszczeniu należącym do państwowej instytucji kultury. Również w trakcie transportu zabytku trzeba będzie zapewnić stałą ochronę fizyczną oraz warunki zbliżone do występujących w miejscu jego stałego przechowywania. W odniesieniu do zabytku wpisanego na Listę Skarbów, kontrola przestrzegania przepisów dotyczących ochrony zabytków będzie prowadzona przynajmniej raz na 2 lata, a minister będzie mógł zlecić ją w każdym czasie.

Zabytki wpisane na Listę Skarbów nie będą mogły być wywożone na stałe za granicę, a czasowy wywóz w celach użytkowych, wystawienniczych lub dla przeprowadzenia prac konserwatorskich będzie wymagać pozwolenia ministra.

Ważne:

Osoba fizyczna, jednostka samorządu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna, będąca właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego na Listę Skarbów:

- może ubiegać się o udzielenie dotacji celowej na dofinansowanie prac konserwatorskich lub restauratorskich przy tym zabytku, a także

- otrzyma na swój wniosek dotację celową na wyposażenie pomieszczenia, w którym ten zabytek będzie przechowywany, w zabezpieczenia techniczne.

Dotacje te będą udzielane ze środków budżetu państwa, z części, której dysponentem jest minister.

Dotacja na prace konserwatorskie lub restauratorskie może być udzielona na dofinansowanie nakładów koniecznych na wykonanie tych prac, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez ministra, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji lub w roku następującym po roku złożenia tego wniosku. Dotacji tej będzie udzielać się we wnioskowanej wysokości do 100 proc. nakładów koniecznych na wykonanie prac. Natomiast dotacja na zabezpieczenia techniczne zostanie udzielona we wnioskowanej wysokości do 100 proc. nakładów koniecznych na wyposażenie pomieszczenia w zabezpieczenia techniczne.

Badania i wykonywanie prac

Minister, w czasie uzgodnionym z właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego na Listę Skarbów, będzie mógł prowadzić badania tego zabytku w miejscu, w którym zabytek się znajduje. W przypadku odmowy udostępnienia zabytku, Minister będzie mógł wydać decyzję nakazującą jego udostępnienie na czas niezbędny do wykonania badań, ale nie dłuższy niż trzy miesiące od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna. Za szkody wyrządzone w związku z badaniami będzie przysługiwać odszkodowanie na zasadach określonych w kodeksie cywilnym.

Przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów będzie można prowadzić prace konserwatorskie, prace restauratorskie i badania konserwatorskie na podstawie pozwolenia wydanego przez ministra. Minister wyda takie pozwolenie na wniosek osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do korzystania z zabytku wpisanego na Listę Skarbów. Tytuł prawny, o którym mowa powyżej, może wynikać nie tylko z prawa własności, ale także użytkowania wieczystego, trwałego zarządu albo ograniczonego prawa rzeczowego bądź stosunku zobowiązaniowego. Pozwolenie na prowadzenie badań konserwatorskich będzie wydawane również na wniosek osób fizycznych albo jednostek organizacyjnych zamierzających prowadzić te badania.

Minister będzie uprawniony do wydania decyzji nakazującej osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do korzystania z zabytku (wynikający z prawa własności albo ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego) przeprowadzenie, w terminie określonym w tej decyzji, prac konserwatorskich przy zabytku. Będzie to dotyczyć sytuacji, gdy wykonanie takich prac będzie niezbędne ze względu na zagrożenie zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem tego zabytku.