Konkubinat (zwany również kohabitacją) to nieformalny związek dwóch osób pozostających we wspólnym pożyciu, które nie dokonują jego usankcjonowania w świetle prawa, tj. nie zawierają małżeństwa.
Sam związek pozamałżeński nie wywołuje żadnych skutków o charakterze prawnomajątkowym między osobami, które w nim pozostają. W konsekwencji żadna ze stron tego związku z chwilą zakończenia pożycia nie ma żadnych roszczeń do majątku, który stanowi własność drugiej strony i w warunkach małżeństwa zaliczony byłby do wspólności ustawowej.
Sąd Najwyższy stwierdził wprost, że do konkubinatu nie stosuje się prawnych regulacji zawartych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w zakresie dotyczącym stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami. Wskazał jednak, że pożycie stron w związku pozamałżeńskim nie może być źródłem praw i obowiązków jednej z nich wobec drugiej, ale nie stoi na przeszkodzie powstaniu między nimi stosunków prawnomajątkowych.
Podstawa prawna stosunków majątkowych osób pozostających w związku pozamałżeńskim może wynikać z różnych tytułów. Wybór jednego z możliwych uregulowań może być uzależniony od okoliczności konkretnej sprawy, a także od przedmiotu rozliczeń.
W orzecznictwie i nauce prawa przyjmuje się, że roszczenia jednego z konkubentów przeciwko drugiemu mogą powstawać na tle świadczeń podejmowanych przez jedną ze stron na rzecz drugiej w gospodarstwie domowym lub zakładzie pracy. Strony mogą także pozostawać w formalnym stosunku spółki cywilnej (np. w celu wspólnego prowadzenia gospodarstwa rolnego lub warsztatu rzemieślniczego). Mogą również w czasie trwania związku nabyć ze wspólnych środków, na zasadzie współwłasności, przedmioty i przysługujące do nich prawa majątkowe. Muszą przy tym wykazać wolę nabycia ich na zasadach współwłasności w częściach ułamkowych, niezależnie od tego, czy czynności związanej bezpośrednio z nabyciem dokonał jeden z konkubentów, czy oboje.
