Przestępcy dostaną mocniej po kieszeni

Ministerstwo Sprawiedliwości chce podnieść maksymalną wysokość grzywien. Twierdzi, że sama kara pozbawienia wolności nie zawsze wystarczy, a skazany powinien ponieść też sankcje finansowe.

Poprawienie błędów w dzisiejszych kodyfikacjach karnych to niejedyny powód dużej nowelizacji, którą niebawem zajmie się rząd. Zmiany dotyczą wszystkich trzech kodeksów. O rewolucyjnych propozycjach – liberalizacji przepisu o obronie koniecznej, rezygnacji z kary więzienia za zniesławienie i oszczędnościach przed ekspresowymi sądami – pisaliśmy w „Rz” z 24 kwietnia ("Będzie rewolucja w prawie karnym"). Pozostałe są nie mniej ważne. Ministerstwo Sprawiedliwości chce, by projekt jak najszybciej trafił do Sejmu.

Prawo karne będzie surowsze dla nieletnich. Ci, którzy po ukończeniu 15. roku życia dopuszczą się gwałtu ze szczególnym okrucieństwem, będą już mogli odpowiadać na surowszych, kodeksowych zasadach. W trakcie jednej z wcześniejszych nowelizacji przez pomyłkę wyrzucono artykuł, który pozwalał ich tak traktować. Teraz błąd ma być naprawiony. – To konieczny zabieg, a takich wpadek w ostatnim czasie było kilka – mówi prof. Andrzej Zoll z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Za swoje czyny więcej płacić mają przestępcy. Po pierwsze grzywna będzie częściej orzekana, a po drugie – wzrośnie jej górna granica: z dzisiejszych 360 stawek do 540. – To bardzo słuszne rozwiązanie. Sąd musi mieć większą możliwość doboru wysokości kary odpowiedniej dla sprawcy – twierdzi prof. Leon Tyszkiewicz z Uniwersytetu Śląskiego. Dodaje, że jest to tym bardziej uzasadnione, iż grzywna występuje obok wyroków pozbawienia wolności, a te zapadają za poważne przestępstwa.

W prawie karnym pojawić się ma także nowy typ przestępstwa polegającego na gromadzeniu i przekazywaniu środków płatniczych czy majątku na finansowanie przestępstw o charakterze terrorystycznym.

W procedurze karnej poprawiony będzie (po wyroku Trybunału Konstytucyjnego) przepis dotyczący badań psychiatrycznych oskarżonego. W posiedzeniu dotyczącym takiego badania połączonego z obserwacją psychiatryczną będą musieli brać udział prokurator i obrońca. Czas badania i obserwacji nie będzie mógł przekroczyć 12 tygodni.

Trudniej też będzie przedłużać w nieskończoność areszty tymczasowe. Inne mają być przesłanki dotyczące przedłużania ich na okres dłuższy niż dwa lata. Chodzi o wyeliminowanie sformułowania, że areszt przedłuża się z powodu „innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe”. Spowoduje to, iż przedłużenie tymczasowego aresztowania będzie możliwe, jeżeli zostaną spełnione ściśle określone przesłanki, np. wykonywanie czynności niezbędnych do potwierdzenia tożsamości oskarżonego czy też prowadzenie śledztwa poza granicami kraju.

Ponadto aresztowany ma być nie tylko natychmiast poinformowany o przyczynach zatrzymania i przysługujących mu prawach, ale i o możliwości wyboru adwokata. Jeśli jest przedsiębiorcą, informacja o aresztowaniu – na jego wniosek – dotrze nie tylko do rodziny, ale i do zarządzającego firmą.

Łatwiej, a może i taniej w przyszłości będzie można zdobyć pełnomocnika. W procesach karnych w charakterze pełnomocników obok adwokatów będą mogli występować radcowie prawni.

Wprowadzenie zmian w przepisach regulujących areszty tymczasowe jest konieczne. Na nieustanne naruszanie przez Polskę europejskiej konwencji praw człowieka zwraca nam uwagę Trybunał w Strasburgu. Tak drobne zmiany jednak nie wystarczą, bo problem jest poważny. Zniknie jedna nieostra przesłanka, ale pozostanie kilka innych, np. przedłużająca się opinia biegłego.

Rozwiązaniu tego problemu powinny towarzyszyć działania zmierzające do popularyzacji wśród polskich sędziów i prokuratorów orzecznictwa Trybunału. Prawo nie jest najlepsze, ale zawodzi głównie praktyka stosowania tego środka. Wręcz powszechnie się mówi, że w wielu wypadkach areszt zastępuje karę więzienia.