Jak posprzątać po Pegasusie. Prawnicy: potrzebny niezależny organ

W poniedziałek ruszyły prace sejmowej komisji śledczej, która ma zbadać celowość i legalność wykorzystywania Pegasusa przez służby specjalne w ostatnich latach. Sprawa jest niebagatelna, bowiem zdaniem ministra sprawiedliwości Adama Bodnara skala inwigilacji była szokująca. Według nieoficjalnych doniesień Pegasus miał być używany m.in. wobec polityków, prawników czy dziennikarzy. Tzw. totalna inwigilacja miała nie ominąć nawet polityków PiS.

Pegasus w Polsce nielegalny

Stosowanie tego oprogramowania wobec obywateli za nielegalne uznał w ubiegłym roku Sąd Apelacyjny we Wrocławiu i z związku z tym uniewinnił oskarżonego mężczyznę. Według tego sądu materiały zebrane przez służby za pomocą oprogramowania szpiegującego, którym był najprawdopodobniej Pegasus, nie mogą stanowić dowodu w sprawie, ponieważ na stosowanie takiego systemu nie pozwala polskie prawo.

O zmianę przepisów dotyczących kontroli operacyjnej zaapelowała w ubiegłym tygodniu Naczelna Rada Adwokacka. Adwokatura przygotowała projekt nowelizacji k.p.k., który zakazuje wykorzystywania dowodów pozyskiwanych przeciwko obywatelom w sposób nielegalny. Chodzi o przywrócenie zakazu wykorzystywania w procesach karnych tzw. owoców zatrutego drzewa.

Czytaj więcej

Prawo karne

Wróci zakaz używania „owoców zatrutego drzewa”? Jest projekt ustawy

Naczelna Rada Adwokacka przygotowała projekt przepisów, które zakazują wykorzystywania dowodów po...

Z postulatem tym zgadza się sędzia Piotr Gąciarek z Sądu Okręgowego w Warszawie orzekający m.in. w sprawie wniosków o zastosowanie kontroli operacyjnej. - Jest to dobry kierunek, ale problemów jest więcej, dlatego zmiany powinny być szersze – mówi sędzia Gąciarek.

Podkreśla, że rozpatrywaniem wszystkich wniosków o kontrolę operacyjną, które kierują CBA, ABW i CBŚP zajmuje się jeden sąd, warszawski sąd okręgowy. - To musi się zmienić. Dochodzi sytuacji, w których sędzia ma do rozpatrzenia nawet 50 takich wniosków dziennie. Należy rozdzielić to między sądy okręgowe w całym kraju – zaznacza sędzia.

Jego zdaniem trzeba też utworzyć niezależny organ, który sprawowałby nadzór i faktyczną kontrolę nad działaniami służb w ramach prowadzonej inwigilacji. – Sędzia musi mieć pewność, że służby nim nie manipulują i te akta, które trafiają do sądu, to pełny materiał w sprawie operacyjnej. Obecnie nie mamy możliwości sprawdzenia tego – mówi Gąciarek.

Podobnego zdania jest prok. Jarosław Onyszczuk. - Służby realizujące czynności operacyjne nie podlegają żadnej kontroli. Dlatego widzę potrzebę stworzenia niezależnej instytucji, która nadzorowałaby stale pracę tych służb, miała szeroki dostęp do informacji i rejestrów. Żeby po tym bałaganie inwigilacyjnym wrócić na dobre tory to taka kontrola jest niezbędna – twierdzi Onyszczuk.

Sędzia musi wiedzieć, na jaką inwigilację się zgadza

Na inną kwestię zwraca uwagę sędzia Gąciarek. Według niego należy dokonać takich zmian w prawie, aby sędzia rozstrzygając o zastosowaniu kontroli operacyjnej wiedział dokładnie, jaka konkretna forma inwigilacji zostanie przeprowadzona i dlaczego. – Do czasu pierwszych doniesień o stosowaniu Pegasusa miałem taką pewność, teraz jej nie mam – zaznacza sędzia.

Na tę kwestię zwraca też uwagę prokurator dr Michał Gabriel-Węglowski. Jego zdaniem należy m.in. dopełnić wyraźnie procedurę wdrożenia kontroli operacyjnej prowadzonej przez służby. – Decyzja sędziego ws. zgody na zastosowanie określonej techniki powinna być podjęta z pełną świadomością. Sędzia musi wiedzieć wobec kogo, jakie techniki i na jakiej podstawie faktycznej zostaną przeprowadzone. To wymaga też jednak przeszkolenia sędziów w tej kwestii, rozumienia przez nich specyfiki działań operacyjnych, dlatego grupa sędziów powinna specjalizować się w tych kwestiach – mówi prokurator.

Postuluje też uchwalenie jednolitej kompleksowej ustawy, która ureguluje kwestię stosowania inwigilacji i innych działań - Byłaby to swoista „konstytucja" czynności operacyjno-rozpoznawczych. W polskim prawie jest niesamowity bałagan jeśli chodzi o czynność operacyjne. Od liczby formacji, które mają uprawnienia w tej materii, przez rozbudowanie tych przepisów, aż po niejasny podział kompetencji – podkreśla prokurator.