STANOWISKO ŚRODOWISKA POLSKICH PRAWNIKÓW MIĘDZYNARODOWYCH DOTYCZĄCE AGRESJI FEDERACJI ROSYJSKIEJ PRZECIWKO UKRAINIE
Fundamentem aksjologicznym współczesnego porządku międzynarodowoprawnego jest zachowanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zapewnienie sprawiedliwości i poszanowania podstawowych praw człowieka. Kolejne działania zbrojne Federacji Rosyjskiej, podjęte 24 lutego 2022 roku przeciwko Ukrainie na jej terytorium, rażąco godzą w te wartości. Stanowią naruszenia podstawowych zasad prawa międzynarodowego zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych (KNZ) i wiążących również na podstawie międzynarodowego prawa zwyczajowego. Podważają samą istotę porządku prawnego regulującego stosunki we współczesnej społeczności międzynarodowej. Ze względu na szczególny charakter normy zakazującej groźby lub użycia siły zbrojnej naruszonej przez Federację Rosyjską, państwo to pogwałciło swoje zobowiązania prawne nie tylko w stosunku do Ukrainy, ale także wobec całej społeczności międzynarodowej.
Działania Federacji Rosyjskiej poprzedzające użycie siły zbrojnej przeciwko Ukrainie, a następnie podjęte działania zbrojne stanowią, łącznie i z osobna, naruszenie zakazu groźby i użycia siły zbrojnej przewidzianego w art. 2 ust. 4 KNZ, oraz obowiązującej równolegle normy zwyczajowej. Równocześnie, działania te stanowią naruszenie zasady pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych przewidzianej w art. 2 ust. 3 KNZ oraz odpowiadającej jej normy zwyczajowej.
Działania zbrojne Federacji Rosyjskiej stanowią naruszenie zakazu użycia siły zbrojnej, gdyż nie wchodzą w zakres żadnego z przewidzianych wyjątków od tej zasady, tj. nie były prowadzone z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ na podstawie rozdziału VII KNZ, ani w samoobronie na podstawie art. 51 KNZ oraz równolegle obowiązującej normy zwyczajowej, gdyż nie stanowiły odpowiedzi na napaść zbrojną ze strony Ukrainy – taka sytuacja nie miała miejsca w rzeczywistości. Nie istniało również ryzyko nieuchronnej napaści zbrojnej ze strony Ukrainy, co wyklucza powołanie się nawet na sporną we współczesnym prawie międzynarodowym koncepcję samoobrony uprzedzającej (wyprzedzającej).
Podstawy działań zbrojnych Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie nie stanowi także „zaproszenie” wystosowane przez władze tzw. Donieckiej Republiki Ludowej (DRL) i Ługańskiej Republik Ludowej (ŁRL), których państwowość Federacja Rosyjska uznała z powołaniem się na prawo do samostanowienia narodów. Czynności te pozostają prawnie bezskuteczne, gdyż nie znajdują żadnego uzasadnienia w faktach oraz we współczesnym prawie międzynarodowym i tym samym naruszają integralność terytorialną Ukrainy. Z wnioskiem o interwencję zbrojną na swoim terytorium i do tego terytorium ograniczoną, zwracać się mogą do innych państw tylko prawowite i efektywne władze danego państwa korzystające z uznania międzynarodowego (interwencja na zaproszenie). Z tych samych względów DRL i ŁRL nie były władne skutecznie zwrócić się do Federacji Rosyjskiej o podjęcie działań zbrojnych przeciwko Ukrainie na podstawie prawa do samoobrony zbiorowej. Niezależnie od powyższego, należy zauważyć, że samoobrona – zarówno indywidualna, jak i zbiorowa – podlega zawsze daleko idącym ograniczeniom wytyczanym przez zasady konieczności i proporcjonalności podjętych działań zbrojnych w stosunku do odpieranej napaści zbrojnej.
W związku z powyższym, działania zbrojne Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie stanowią agresję w rozumieniu, odzwierciedlającej wiążące prawo zwyczajowe, Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 3314 z 1974 roku. Definiuje ona agresję jako „użycie siły zbrojnej przez państwo przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub niepodległości politycznej innego państwa, albo w inny sposób niezgodny z KNZ” (art. 1 Aneksu do Rezolucji). Zakaz agresji stanowi normę bezwzględnie wiążącą (ius cogens) i mającą charakter erga omnes (skuteczną wobec wszystkich). W konsekwencji wszystkie państwa są zobowiązane do podjęcia działań nakierowanych na powstrzymanie naruszania tej normy, jak również są zobowiązane do nieuznawania skutków tegoż naruszenia. Sankcje zastosowane wobec Federacji Rosyjskiej są zatem co do zasady legalne ze względu na dokonany akt agresji, który pociąga za sobą międzynarodową odpowiedzialność państwa. Od agresji jako aktu państwa trzeba odróżnić zbrodnię agresji, rozumianą jako czyn jednostki, który podlega odpowiedzialności międzynarodowokarnej (szerzej patrz niżej).