Platforma nie docenia polityki pamięci

Trzy lata temu z inicjatywy prezydenta Rafała Dutkiewicza odsłonięto we Wrocławiu pomnik kardynała Bolesława Kominka. Każdy, kto zwiedza Ostrów Tumski, może zwrócić uwagę na postać hierarchy, który odegrał istotną rolę w procesie pojednania polsko-niemieckiego i przezwyciężania jałtańskiego podziału Europy. Był on głównym autorem „Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich”, które do dziś może stanowić wzór pojednania w ramach prawdy.

Polityka pamięci nie jest wymysłem polskich konserwatystów, lecz działaniem silnie obecnym w praktyce niemal wszystkich państw europejskich

Orędzie nazywało okupację niemiecką okresem „totalnego zniszczenia i wytępienia”, stwierdzało, że prawo Polski do ziem zachodnich jest kwestią egzystencji, i jednocześnie apelowało o dialog i pojednanie między narodami. Wystąpienie biskupów, w którym niemałą rolę odegrał arcybiskup Karol Wojtyła, spotkało się z drastyczną reakcją komunistycznej propagandy. Gdy upadł komunizm, politycy budujący polsko-niemieckie pojednanie wielokrotnie nawiązywali do wielkiego orędzia z 1965 r. Tekst dokumentu jest jednym z najważniejszych aktów procesu budowy jedności Europy i powinien się znaleźć na każdej wystawie prezentującej powojenne dzieje Starego Kontynentu.

Opowieść o znaczeniu historycznym dokonań kardynała Kominka ma być jednym z ważnych motywów projektu muzealnego znanego pod nazwą Muzeum Ziem Zachodnich. Projekt zakłada prezentację tego fragmentu historii Polski, który ma uniwersalny sens i w żadnym wypadku nie może być kojarzony z komunistyczną polityką historyczną. Gdy powstawał, był ulokowany daleko od sporów partyjnych. Spotykał się więc ze zrozumieniem ludzi o różnych sympatiach politycznych, o czym świadczyły pozytywne reakcje Zdzisława Krasnodębskiego i Klausa Bachmana.

Decyzja ministra Bogdana Zdrojewskiego o wypowiedzeniu umowy o współprowadzenie Ośrodka Pamięć i Przyszłość oznacza zwycięstwo optyki partyjnej nad interesem publicznym i zerwanie ciągłości polityki państwowej. Rząd nie może w dobrej wierze używać argumentu, że wycofanie publicznego wsparcia dla projektu jest aktem obrony polityki historycznej przed nacjonalizmem. Powstanie Ośrodka Pamięć i Przyszłość nie było pomyślane jako reakcja na psującą polsko-niemieckie stosunki inicjatywę utworzenia Centrum przeciwko Wypędzeniom, nie miało być przeciwwagą dla upamiętnienia w Berlinie losu niemieckich przesiedlonych.

Sens Muzeum Ziem Zachodnich ma charakter afirmatywny. Polega na prezentacji w nowych formach fenomenu kulturowego i cywilizacyjnego wysiłku Polaków na tych terenach po 1945 r. Ta historia jest warta przekazania, bo składa się na nią los przesiedlonych z Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej, integracyjna rola Kościoła, kontynuacja we Wrocławiu znakomitych tradycji nauki lwowskiej i dziedzictwa Kresów (Ossolineum), rozkwit życia kulturalnego w latach 60., wreszcie udział mieszkańców ziem zachodnich w historii polskiej wolności. Wrocław był przecież najsilniejszym obok Trójmiasta ośrodkiem solidarnościowego oporu w latach 80., animowano w nim współpracę niezależnych środowisk z Polski i Czech.

Podkreślić wypada, że „Solidarność”, przeciwstawiając się antyniemieckiej propagandzie komunistycznej, miała istotny udział w budowaniu zrozumienia dla zjednoczenia Niemiec. A zatem ta historia ma europejski sens – wyraża pozytywny patriotyzm łączący miłość do ojczyzny z szacunkiem dla wielonarodowego dorobku kulturowego na ziemiach zachodnich.

Co zatem stoi u źródeł decyzji manifestującej obojętność rządu wobec budowy muzeum w takim wymiarze? Z pewnością nie jest to alternatywna wizja polityki pamięci. Środowisko polityczne, które powołało do życia PO, nie może wylegitymować się własnymi pomysłami w zakresie odpowiedzialności za pamięć, i to nie tylko na Dolnym Śląsku.

W mateczniku PO, w Gdańsku, potrzeba było wielu lat, by rozpocząć realizację Europejskiego Centrum Solidarności. Rewitalizacja Westerplatte podjęta została z inicjatywy społecznej przez pasjonatów historii i przez długi czas nie była zauważana przez władze lokalne. Projekt obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej nie zapowiada się jako wielkie wydarzenie międzynarodowe, a sztandarowy projekt rządu Donalda Tuska Muzeum II Wojny Światowej pozostaje w sferze idei.

Czy mamy do czynienia z uprzedzeniami ideologicznymi widzącymi w każdej inicjatywie historycznej zagrożenie nadużyciem patriotyzmu? Wydaje się, że przyczyna jest głębsza i bierze początek w pewnym zacofaniu tej mutacji liberalizmu, która przyświeca założycielom PO.

Różnica między klasycznym liberalizmem a wrażliwością PO wyraża się w negatywnej koncepcji państwa. O ile klasyczny liberalizm spod znaku Tocqueville’a i Arona wiąże stawkę na wolność ze zrozumieniem dla konieczności państwowych i jakości instytucji, o tyle program rządu Tuska pozbawiony jest pozytywnej wizji państwa. Wyrasta bowiem z naiwnego przekonania, że rozwój społeczeństwa dzieje się bez związku z jakością jego instytucji.