Kontrole dotyczące służb specjalnych, armii, wydatków na obronę, spółek zbrojeniowych czy cyberprzestępczości wymagają dostępu do informacji o statusie „ściśle tajne". Małgorzata Motylow, która od piątku jest nową wiceprezes NIK i jedyną osobą kierującą Izbą, będzie miała problem. Nie posiada takiego certyfikatu, a więc i wglądu do najpoważniejszych kontroli opatrzonych taką klauzulą. Nie będzie więc mogła podpisywać raportów pokontrolnych, co w praktyce oznacza, że kontrole nie będą się mogły zakończyć. A to oznacza paraliż NIK.
Bez prześwietlenia
Małgorzata Motylow została wiceprezesem NIK, po tym jak w czwartek odwołano troje dotychczasowych wiceprezesów – Ewę Polkowską, Wojciecha Kutyłę i Mieczysława Łuczaka. Wnioskował o to Marian Banaś, nowy prezes NIK, zanim wziął bezpłatny urlop z powodu wątpliwości dotyczących jego majątku.
Motylow – po raz pierwszy w historii – będzie kierować Izbą jednoosobowo. I tu pojawia się kłopot. Choć przez ostatnie półtora roku była także w Kolegium NIK, nie posiada dostępu do informacji o statusie „ściśle tajne". Dlaczego dotąd nie zwróciła się o certyfikat i czy zamierza to zrobić? – Kiedy omawiany był raport opatrzony klauzulą „ściśle tajne", prezes NIK jednorazowo dopuszczał taką osobę do tajemnic – tłumaczy nasz rozmówca znający procedury.
Z kolei inny dodaje: – Członkowie Kolegium NIK są autonomiczni, sami decydują, czy złożyć wniosek o prześwietlenie przez ABW – zaznacza.
Nawet jeśli teraz wiceprezes złoży wniosek, to na decyzję będzie musiała poczekać.
– Postępowanie powinno być ukończone w ciągu trzech miesięcy, ale to termin instrukcyjny – mówi osoba ze służb. Brak certyfikatu „ściśle tajne" może spowodować paraliż pracy w NIK. – Wiceprezes nie będzie mogła podpisać protokołów objętych klauzulą, nie będzie więc można zakończyć niektórych kontroli – twierdzą nasi rozmówcy. – Dziś nie ma żadnego członka kierownictwa NIK, który mógłby ją w tym zastąpić.
Marszałek nie spytał
Także wobec samego prezesa NIK Mariana Banasia istnieją wątpliwości dotyczące certyfikatów.
Zgodnie z ustawą o ochronie informacji niejawnych osoba szykowana na fotel prezesa Izby powinna – na wniosek marszałka Sejmu – zostać sprawdzona przez ABW, jeśli nie posiada certyfikatu poświadczenia bezpieczeństwa. Gwarantuje on, że osoba ta daje rękojmię zachowania tajemnicy, więc nie jest podatna na szantaż, ma przejrzysty majątek. Jak ustaliła „Rzeczpospolita", wobec Mariana Banasia ABW nie wydała opinii.
Potwierdza to Stanisław Żaryn, rzecznik ministra koordynatora służb specjalnych: – Kancelaria Sejmu nie skierowała wniosków o informacje na temat żadnego z kandydatów na prezesa NIK, ani Mariana Banasia, ani Borysa Budki.
Ustawa wymaga, by przed objęciem stanowiska szefa Izby organ powołujący – czyli Sejm – zgłosił kandydata do ABW i dostał informację, że kandydat posiada ważny certyfikat. Jeśli go nie ma, Agencja ma 14 dni na przeprowadzenie rozszerzonego postępowania sprawdzającego; po tym czasie powinna powiadomić marszałka Sejmu o wyniku tego postępowania.
Klub PiS zgłosił kandydaturę Mariana Banasia w końcu lipca – marszałkiem Sejmu był wtedy Marek Kuchciński – odszedł tydzień później, a Sejm wybrał na jego miejsce Elżbietę Witek. Banaś został wybrany na prezesa NIK 30 sierpnia. Kancelaria Sejmu miała więc aż miesiąc na skierowanie wniosku do ABW. Czy nie zrobiła tego, bo obawiała się, że ABW nie wyda pozytywnej opinii ze względu na toczącą się kontrolę oświadczeń majątkowych Banasia w CBA?
Marian Banaś od końca 2015 r. piastował wiele funkcji kierowniczych, m.in. ministra finansów i szefa Krajowej Administracji Skarbowej. Czy posiada certyfikat ABW np. jako szef KAS, a jeśli tak, to na jaki okres? Żaryn nie potrafił odpowiedzieć nam na to pytanie. „Czekam na informacje, które pozwolą mi sformułować odpowiedź" – odpisał w piątek.
Kontrolę majątku Banasia CBA wszczęło na początku kwietnia i do dziś się ona nie zakończyła. A więc ABW nie mogłaby wydać pozytywnej rekomendacji. Informację o tym marszałek też powinien dostać.
To jednak niejedyne wątpliwości związane z tą nominacją.
NIK działającą na zasadach kolegialności (którą PiS złamał) kieruje prezes i tylko on odpowiada przed Sejmem za jej działalność, nie wiceprezes. – Wiceprezes nie składa przysięgi dochowania wierności postanowieniom konstytucji, bezstronnego wypełniania swoich obowiązków, nie ponosi też odpowiedzialności konstytucyjnej za czyny naruszające konstytucję lub ustawę, związane z zajmowanym stanowiskiem lub zakresem swojego urzędowania. Robi to tylko prezes – wskazuje nam jeden z prawników instytucji rządowej, prosząc o anonimowość.
