Przepisy ordynacji podatkowej ustanawiają klarowne zasady odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe. Z art. 26 ordynacji wynika, że za podatki wynikające z zobowiązań podatkowych odpowiada nie kto inny, jak podatnik. Do tego odpowiada całym swoim majątkiem.

Pojęcie majątku podatnika, choć niezdefiniowane w przepisach ordynacji podatkowej, obejmuje ogół aktywów i pasywów danej osoby (i to w szerokim znaczeniu). W grę będą zatem wchodziły wszystkie składniki majątku istniejące w chwili realizowania odpowiedzialności. Bez znaczenia jest to, kiedy dany składnik został nabyty (np. samochód), czy miało to miejsce przed powstaniem zobowiązania, czy już po. Co ważne, zakres odpowiedzialności nie jest też uzależniony od wysokości zobowiązania podatkowego. A to oznacza, że całym majątkiem odpowiada podatnika za zobowiązanie w wysokości 7 tys. zł, jak i 50 tys. zł czy 100 tys. zł.

Dodatkowe okoliczności bez znaczenia

Podatnicy, w przypadku prowadzonych postępowań, powołują się czasem na dodatkowe okoliczności, czy to kłopoty finansowe, czy kłopoty ze zdrowiem. Dla fiskusa okoliczności te nie mają jednak znaczenia. Co ciekawe, urzędnicy wygrywają też w takich przypadkach w sądach. Przykładem jest wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 14 listopada 2018 r. (I SA/Gd 946/18). Sąd stwierdził w nim, że stan zdrowia podatnika, jak również jego sytuacja finansowa, pozostają bez wpływu na rozliczenie podatku od towarów i usług. Sąd podkreślił, że skoro podatnik wystawił faktury, ale nie uwzględnił ich w rozliczeniu VAT, oznacza to, że zaniżył wartość podatku należnego. Zdaniem WSA fiskus prawidłowo uznał, że stan zdrowia podatnika, jak również jego sytuacja finansowa, jakkolwiek stanowią dotkliwość, pozostają bez wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.

Warto też podkreślić, że odpowiedzialność podatnika powstaje z mocy prawa wraz z powstaniem zobowiązania, bez konieczności wydawania jakichkolwiek decyzji przez organ podatkowy. Odpowiedzialność podatnika istnieje też przez cały okres, w którym ciąży na nim zobowiązanie podatkowe.

Bez znaczenia dla odpowiedzialności podatnika pozostaje również to, czy działał on w dobrej ,czy w złej wierze. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach podkreślił w wyroku z 8 listopada 2018 r. (I SA/Gl 575/18), że odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, jako świadczenia publicznoprawne, nie jest oparta na zasadzie winy.

Czytaj więcej

Podatki
Ile można zyskać na wspólnym PIT małżonków

Nie tylko sam podatnik

Odpowiedzialność za zobowiązania podatnika mogą ponosić również inne osoby. Wśród nich ordynacja podatkowa wymienia małżonka podatnika. W myśl art. 29 w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26 ordynacji, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.

Odpowiedzialność ta ogranicza się jednak tylko do majątku wspólnego – nie wkracza ona na majątek osobisty współmałżonka. Dodatkowo odpowiedzialność ta wchodzi w grę tylko wtedy, gdy obowiązek czy zobowiązanie powstało po zawarciu związku małżeńskiego.

Ciekawe wnioski wynikają z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 22 stycznia 2015 r. (I SA/Bd 1155/14). Orzekł on, że „zgodnie z art. 26 ordynacji podatkowej, podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Wskutek tych zapisów następuje rozciągnięcie odpowiedzialności na majątek wspólny, a nie uznanie majątku wspólnego jako majątku podatnika.”

Małżonek odpowiada zatem wspólnym majątkiem (czyli również swoim), bez ograniczeń kwotowych i wyłączania z niego określonych składników. Odpowiedzialność małżonka powstaje z mocy prawa, wraz z wystawieniem na niego tytułu wykonawczego, bez konieczności wydawania jakichkolwiek decyzji na niego przez organ podatkowy. Co więcej, nie ma on na te decyzje wpływu. Odpowiedzialność małżonka może istnieć przez cały okres, w którym ciąży na jego małżonku zobowiązanie podatkowe.

Umowa lub orzeczenie

W praktyce zdarza się jednak, że małżonkowie modyfikują lub wręcz wyłączają łączący ich ustrój wspólności majątkowej. Ordynacja podatkowa reguluje i takie sytuacje. Mówi, że skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:

- zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;

- zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;

- ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;

- uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Jak widać moment zawarcia intercyzy (lub wydania stosownego orzeczenia sądu) ma duże znaczenie dla odpowiedzialności za długi podatkowe współmałżonka. Znajduje to potwierdzenie również w orzecznictwie. Sąd Najwyższy w wyroku z 28 czerwca 2016 r. (II UK 364/16) orzekł, że: „odpowiedzialność małżonka podatnika majątkiem wspólnym obejmuje tylko podatki wynikłe ze zobowiązań podatkowych powstałych po powstaniu wspólności majątkowej oraz przed zawarciem umów o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej”.

Podobnie Sąd Najwyższy zauważył w uzasadnieniu wyroku z 22 maja 2012 r. (II UK 339/11): na podstawie art. 29 par. 1 ordynacji podatkowej odpowiedzialność majątkiem wspólnym dotyczy tylko tych zobowiązań publicznoprawnych, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej.

Warto też pamiętać, że użyte w art. 29 § 2 pkt 2 ordynacji podatkowej stwierdzenie: „przed dniem zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu” należy rozumieć jako dzień wskazany w prawomocnym orzeczeniu sądu znoszącym wspólność majątkową, a nie - dzień uprawomocnienia się wyroku. Zwrócił na to uwagę Naczelny Sąd Administracyjny już w wyroku z 30 sierpnia 2005 r. (FSK 2103/04): „Jeżeli (...) w orzeczeniu znoszącym wspólność majątkową wskazana zostanie data tego zniesienia, to (…) zgodnie z art. 29 § 2 pkt 2 ordynacji podatkowej, ta właśnie data będzie miała znaczenie, o ile wyrok ten stanie się wyrokiem prawomocnym".

To, co przed ślubem

Do powstania zobowiązania podatkowego może dojść również przed ślubem podatnika. Czy jest się wtedy czym martwić? Szczegółowo wyjaśnił to fiskus w jednej z interpretacji.

Kobieta zapytała, czy będzie odpowiadać za zobowiązanie podatkowe męża swoim majątkiem osobistym oraz majątkiem wspólnym, powstałym po zawarciu związku małżeńskiego, w sytuacji, gdy zobowiązanie podatkowe męża powstało na kilka lat przed zawarciem związku małżeńskiego oraz na powstanie którego nie miała żadnego wpływu i w żaden sposób nie przyczyniła się do jego powstania.

Sama uważała, że nie będzie na niej ciążyła odpowiedzialność za ewentualne zobowiązanie podatkowe małżonka, które powstało przed zawarciem przez nią małżeństwa. Zwolniona zatem będzie z odpowiedzialności wskazanej w art. 29 § 1 ordynacji podatkowej. Jej zdaniem z przepisów ordynacji podatkowej nie wynika, by wprowadzały one odpowiedzialność jednego z małżonków za zobowiązania podatkowe drugiego z małżonków, powstałe przed zawarciem małżeństwa. Z art. 29 ordynacji wynika, jakie składniki majątku małżonków podlegają odpowiedzialności, ale nie zawiera on odniesienia nakazującego obejmować tą odpowiedzialnością również zobowiązań powstałych przed ślubem. Zdaniem podatniczki intencją ustawodawcy było objęcie odpowiedzialnością jedynie zobowiązań małżonka powstałych w trakcie trwania wspólności majątkowej a nie zobowiązań powstałych wcześniej. Fiskus zgodził się z argumentacją przedstawioną przez kobietę (interpretacja z 16 grudnia 2016 r. Izby Skarbowej w Katowicach, 2461-IBPB-2-2.4518.13.2016. 1.MMA).

Podobne wnioski wynikają z pisma tej samej izby z 18 listopada 2016 r. (2461-IBPB-1-1.4518.19. 2016.1.BK). Podatnik zamierzał zawrzeć związek małżeński z osobą, z którą był już uprzednio, w latach 1999–2003 w związku małżeńskim. Przed ślubem chciał podpisać umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Podał, że prowadzi działalność gospodarczą samodzielnie bez udziału przyszłej małżonki oraz jest udziałowcem i członkiem zarządu spółki z o.o. Przyszła małżonka także prowadzi działalność, samodzielnie bez udziału podatnika.

Fiskus stwierdził, że skoro podatnik nie będzie współdziałał z małżonką w wykonywaniu prowadzonej przez nią działalności gospodarczej, przed zawarciem związku małżeńskiego podpisze umowę o rozdzielności majątkowej małżeńskiej, co oznacza, że małżonkowie nie będą posiadali majątku wspólnego, na którym uprawniony organ mógłby dokonać zabezpieczenia zobowiązań podatkowych, to po zawarciu związku małżeńskiego nie będzie ponosił odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe małżonki powstałe po ślubie.

Wspólny PIT małżonków

Brak wspólności wpływa na rozliczenia

Wadą podpisania intercyzy czy orzeczenia o rozdzielności majątkowej małżonków jest brak możliwości rozliczenia się wspólnie z mężem lub żoną. Jednym z warunków korzystania przez małżonków z możliwości wspólnego opodatkowania dochodów jest bowiem istnienie między nimi wspólności majątkowej. A zatem zniesienie jej przez sąd skutkuje utratą prawa do preferencyjnego sposobu opodatkowania dochodów i jest równoznaczne z koniecznością złożenia przez małżonków odrębnych zeznań podatkowych.

Skoro sąd orzekł o zniesieniu wspólności majątkowej małżonków z datą wsteczną, to po uprawomocnieniu się wyroku, małżonkowie są obowiązani do skorygowania swoich zeznań podatkowych, gdyż nie mieli uprawnień do korzystania ze wspólnego rozliczenia małżonków (pismo Ministerstwa Finansów z 20 września 2012 r., DD3/033/83/KDJ/12/PK-1003).