Zyskiem z akcji dzielimy się z fiskusem

Przepisy ustaw podatkowych określające skutki transakcji sprzedaży udziałów lub akcji w wielu miejscach są podobne. Nie brak jednak i różnic. Sprawdźmy zatem, jak powinni rozliczać się podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, a jak podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych.

Przy odpłatnym zbyciu udziałów (akcji) obowiązek podatkowy powstaje niezależnie od tego, czy nastąpiła faktyczna zapłata. Art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT) mówi bowiem, że za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, przychody z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną oraz papierów wartościowych. Podobna zasada obowiązuje również w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawa o CIT).

Osoba fizyczna zawarła umowę zbycia akcji w listopadzie 2006 r. W umowie przewidziano, że 50 proc. ceny będzie zapłacone w momencie zawarcia umowy, a pozostała część w listopadzie 2007 r. Obowiązek zapłaty podatku od całego dochodu ze zbycia akcji powstał 30 kwietnia 2007 r. (termin złożenia zeznania podatkowego) niezależnie od tego, że zapłatę za pozostałe 50 proc. akcji zbywca otrzymał dopiero w listopadzie 2007 r.

Podstawą opodatkowania jest co do zasady wartość rynkowa zbywanych udziałów (akcji), a niekoniecznie ustalona cena transakcji. Wartość rynkową określamy na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca odpłatnego zbycia. Jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie odpłatnego zbycia znacznie odbiega od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej wezwie strony umowy do jej zmiany lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej określi ją z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. W razie sprzedaży akcji, które są przedmiotem obrotu giełdowego, ceną rynkową jest cena ostatnich notowań.

Gdy odpłatne zbycie udziałów (akcji) następuje poprzez wniesienie ich aportem do spółki kapitałowej, przychodem jest nominalna wartość udziałów (akcji) objętych w tej spółce w zamian za wkład niepieniężny. Również w tym wypadku wartości przychodu określamy z uwzględnieniem zasad określonych w art. 19 ustawy o PIT i art. 14 ustawy o CIT.

Przy sprzedaży udziałów (akcji) w spółkach kapitałowych koszty uzyskania przychodu zależą od sposobu nabycia zbywanych udziałów czy akcji. Łatwo jest ustalić koszt, gdy zbywane udziały (akcje) były nabyte w drodze umowy sprzedaży lub w zamian za wkład pieniężny. W obu wypadkach kosztem podatkowym będą wydatki poniesione na nabycie zbywanych udziałów lub akcji. Koszty te będą powiększone o te wydatki poniesione na ich nabycie, które nie mogły być zaliczone w ciężar kosztów w momencie nabycia. Będą to przede wszystkim wydatki warunkujące skuteczne ich nabycie, a więc opłaty notarialne, prowizja biura maklerskiego czy koszty obsługi prawnej transakcji.

Dużo trudniej jest ustalić prawidłowo koszty uzyskania przychodu, gdy zbywane udziały (akcje) były nabyte w zamian za wkład niepieniężny. W tej sytuacji powinniśmy odróżnić dwie sytuacje. Zgodnie z art. 22 ust. 1f ustawy o PIT i art. 15 ust. 1k ustawy o CIT w razie zbywania udziałów (akcji) nabytych w formie aportu kosztem podatkowym będzie:

- nominalna wartość objętych udziałów (akcji) albo wkładów z dnia ich objęcia – jeżeli były objęte w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część, albo

- wartość przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, wynikająca z ksiąg przedsiębiorstwa, określona na dzień objęcia udziałów (akcji), nie wyższa jednak niż ich wartość nominalna z dnia objęcia – gdy zbywane udziały (akcje) były objęte w zamian za wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Warto pamiętać, że skutkiem objęcia udziałów (akcji) w zamian za wkład niepieniężny po niskiej wartości nominalnej będzie to, że w razie ich późniejszego odpłatnego zbycia za koszt uzyskania przychodów będzie można uznać wyłącznie nominalną wartość objętych udziałów (akcji) z dnia ich objęcia. Jest to istotne ograniczenie, o którym nie można zapominać przy wnoszeniu udziałów (akcji) w formie aportu do spółek kapitałowych.

Obie ustawy (i o PIT, i o CIT) określają, co należy uznać za koszt uzyskania przychodu, gdy zbywane udziały (akcje) były nabyte na przykład w wyniku połączenia spółek kapitałowych, podziału spółek lub darowizny. Szczególnie niekorzystne są przepisy o opodatkowaniu zbycia udziałów (akcji) otrzymanych w spadku lub darowiźnie. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 105 ustawy o PIT wolny od podatku jest dochód uzyskany ze zbycia akcji (udziałów) otrzymanych w spadku albo darowiźnie – w części odpowiadającej kwocie zapłaconego podatku od spadków i darowizn.

Podatnik otrzymał w darowiźnie w styczniu 2008 r. od osoby należącej do III grupy podatkowej akcje o wartości rynkowej 100 tys. zł. Od nabytych akcji zapłacił podatek od spadków i darowizn (17 786 zł). W marcu 2008 r. zbył akcje za 100 tys. zł. Jeśli w 2008 r. nie przeprowadzi innych transakcji opodatkowanych w sposób określony w art. 30b ust. 1 ustawy o PIT, podatek od zysków kapitałowych w wysokości 19 proc. zapłaci od różnicy między 100 tys. zł a kwotą zapłaconego podatku od spadków i darowizn, czyli 15 621 zł [(100 000 zł – 17 786 zł) x 19 proc.]. W ostatecznym rachunku podatki, które trzeba będzie zapłacić, od akcji nabytych w darowiźnie, wyniosą 33 407 zł, co daje efektywną stawkę opodatkowania w wysokości 33,4 proc.

Dochodów z zysków kapitałowych nie łączymy z dochodami opodatkowanymi na innych zasadach (np. z umów o pracę czy podatkiem liniowym). Z zysków kapitałowych osoby fizyczne rozliczają się samodzielnie, składając odrębne zeznanie PIT-38 do 30 kwietnia za rok poprzedni.

Informacje niezbędne do prawidłowego rozliczenia podatku z zysków kapitałowych osiąganych na giełdzie papierów wartościowych otrzymują od podmiotu, za pośrednictwem którego sprzedali akcje w ciągu roku. Informacje te przesyłane są podatnikowi (i urzędowi skarbowemu) do końca lutego następnego roku za rok poprzedni na formularzu PIT-8C. Podstawą obliczenia podatku jest wynik na wszystkich przeprowadzonych w ciągu danego roku transakcjach. Jeśli poniesiemy stratę, możemy ją rozliczać z dochodu z tego źródła. Odliczać możemy ją w ciągu pięciu kolejnych lat, z tym że w jednym roku nie więcej niż 50 proc.

Omówione zasady nie będą stosowane, gdy odpłatne zbycie papierów wartościowych i pochodnych instrumentów finansowych oraz realizacja praw z nich wynikających następuje w wykonywaniu pozarolniczej działalności gospodarczej.

Pamiętajmy, że na podstawie przepisów przejściowych nadal zwolnione z opodatkowania podatkiem od dochodów kapitałowych jest odpłatne zbycie papierów wartościowych nabytych przed 1 stycznia 2004 r. Dotyczy to zwłaszcza nabytych na podstawie publicznej oferty lub na giełdzie papierów wartościowych.

Inaczej jest w wypadku osób prawnych. Dochody ze sprzedaży akcji w ich przypadku opodatkowane są na takich samych zasadach, jak osiągane przez nie w ciągu roku przychody z innych źródeł. Stawka podatku wynosi 19 proc. podstawy opodatkowania. W razie wystąpienia dochodu na transakcji zbycia udziałów (akcji) należny podatek płatny jest do 20 dnia miesiąca następującego po tym, w którym nastąpiło odpłatne zbycie.

Art. 12 ust. 4d ustawy o CIT umożliwia odroczenie opodatkowania przy tzw. wymianie udziałów do chwili ostatecznego zbycia nabytych w ten sposób udziałów. Przepis ten stanowi implementację do polskiego systemu podatkowego dyrektywy Rady z 23 lipca 1990 r. (nr 90/434/EWG) w sprawie wspólnego systemu opodatkowania, której celem jest zapewnienie neutralności podatkowej transakcji restrukturyzacyjnych (łączenie, podział, wydzielenie, wniesienie aktywów i wymiana udziałów). Przewidziane w nim zwolnienie może mieć zastosowanie do niektórych transakcji, kiedy dochodzi do obejmowania udziałów (akcji) w wyniku wnoszenia ich aportem od innej spółki kapitałowej (oczywiście jeśli spełnione będą warunki określone w art. 12 ust. 4d ustawy o CIT).

Umowy sprzedaży udziałów (akcji) opodatkowane są PCC w wysokości 1 proc. Podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa zbywanych udziałów (akcji), co powoduje, że organy skarbowe mogą ją podwyższyć – gdy dojdą do wniosku, że nie odpowiada ona tej wartości.

Obowiązek zapłaty podatku ma wyłącznie nabywca.

Podatku nie trzeba płacić od sprzedaży maklerskich instrumentów finansowych firmom inwestycyjnym bądź za ich pośrednictwem oraz od sprzedaży tych instrumentów dokonywanej w ramach obrotu zorganizowanego – w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (art. 9 pkt 9 ustawy o PCC). Ponieważ firmą inwestycyjną jest m.in. dom maklerski, natomiast akcje mieszczą się w definicji maklerskich instrumentów finansowych, zwolnienie z opodatkowania będzie miało zastosowanie do sprzedaży akcji w sytuacji, gdy:

- zostaną one zbyte domowi maklerskiemu lub