Czy raczej – byłego Frontu Zachodniego, bo potężne zgrupowanie uderzeniowe Armii Czerwonej na Białorusi i tzw. występie białostockim, samo w pojedynkę silniejsze niż cała rzucona na Sowiety armia Hitlera, zostało w ciągu pierwszych dwóch tygodni wojny całkowicie rozgromione. Szok. No i prikaz, by szybko znaleźć i przykładnie ukarać winnych.

Pewnie nie trzeba wyjaśniać, że ani generał Pawłow, ani jego sztab w obliczu nagłego ataku przeciwnika, którego szykowali się „zarzucić czapkami”, nie wykazali się nieudolnością większą od krasnoarmijnej średniej. Rozstrzelany wraz z nimi generał Korobkow wręcz błysnął uzdolnieniami i bohaterstwem, wyprowadzając swą armię z okrążenia – na własną zgubę, bo przez to, w przeciwieństwie do pozostałych dowódców armii, był w chwili wybuchu gniewu Stalina pod ręką. Można by rzec – ot, jeden z licznych stalinowskich mordów sądowych.

Ale tu jest coś ciekawego: sowiecki sąd, jak nigdy, ostatecznie nie skorzystał z zeznań podsądnych, którzy podczas krótkiego śledztwa przyznali się do długotrwałego spiskowania z Hitlerem i sabotażu w celu spowodowania klęski. Tuż przed rozprawą wszystko to zniknęło z protokołów: ostatecznie Pawłowa i innych rozstrzelano tylko za „nieudolność i tchórzostwo”.

Nie jest zagadką, kto w ostatniej chwili zmienił gotowy już wyrok (do odczytania przed frontem wszystkich pododdziałów RKKA), usuwając z niego wszystkie brednie o spisku. Ciekawe jest, dlaczego towarzysz Stalin to zrobił.

?

Znajduję tylko jedno wyjaśnienie: Stalin przypomniał sobie sprawę pułkownika Miasojedowa. Losy owego „rosyjskiego Dreyfusa” są mało znane, choć opisał je sam Józef Mackiewicz, przypomnę więc krótko: Miasojedow był kozłem ofiarnym, na którego zrzucono winę za klęski armii rosyjskiej w analogicznej sytuacji w roku 1915. Osądzony wedle doraźnej procedury, skazany bez żadnych dowodów winy i natychmiast rozstrzelany, a potem ogłoszony symbolem narodowej zdrady, miał, tak jak i Pawłow, zdjąć odpowiedzialność za klęskę z rzeczywistych winowajców.

W istocie był kamykiem poruszającym lawinę. Mackiewicz, skupiony na splocie przypadków, który zawiódł Miasojedowa na szubienicę, niewiele o tym pisze, ale warto sięgnąć po przełożoną kilka lat temu na polski pracę Williama C. Fullera. Sprawa Miasojedowa zamiast społeczeństwo uspokoić, wprawiła je w narastającą paranoję. Wielki Zdrajca był wszak protegowanym ministra wojny Suchomlinowa – szybko i on stał się obiektem podejrzeń, a potem śledztwa. Ale Suchomlinow był protegowanym samego cara.

Łańcuch zdrady wyraźnie sięgał samych szczytów władzy. Nikt nie wątpił, że pośpiech w rozstrzelaniu szpiega wynikał z obawy, by nie podał on swych prawdziwych mocodawców; po kraju krążyły coraz bardziej przerażające pogłoski o spenetrowaniu dworu, sztabu generalnego i rządu przez wszechogarniający spisek szpiegów, na czele którego widziano carycę (Niemkę) i Rasputina.

Fuller twierdzi, że bez szeroko nagłośnionej sprawy Miasojedowa paranoi tej by nie było, a z kolei bez tej masowej paranoi, całkowicie niszczącej zaufanie do cara i jego rządu, nie wybuchłaby rewolucja. Ma rację.

?

Wyobrażam to sobie, jak Stalin przebiega wzrokiem przysłany mu wyrok i któreś ze sformułowań potrąca nagle jakąś strunę w jego pamięci.