Książka. W poszukiwaniu zagubionej magii

Będziesz ich miał jeszcze wiele w życiu. Jeszcze w nich utoniesz – mówił łagodnie, całował w czoło i nakrywał kołdrą, ja zaś wpadałem w głęboki sen pełen marzeń o żaglach, Samnitach i zielonych wzgórzach Afryki. Gdybym wtedy wiedział, że je kiedyś zobaczę! Czekałem na dzień, kiedy słowa dziadka się spełnią. Niewątpliwie miał dar proroczy.

Otóż przyszedł i to dość szybko. Niecałe dziesięć lat później. Była połowa lat 70. Ubrany w harcerski mundur, w czapce z lilijką na czole i z dziarsko zawiązaną pod szyją chustą uczestniczyłem w wielkim, socjalistycznym (wszystko wtedy było socjalistyczne!), osiedlowym zbiorze makulatury. Z całym zastępem kolegów, acz bez proporczyka na kiju włóczyliśmy się od bloku do bloku, prosząc mieszkańców zaczytanej w książkach Nowej Huty o niepotrzebną makulaturę. Trafiały się głównie stare gazety, ale w niektórych mieszkaniach co bardziej oczytani wrzucali do naszych tekturowych pudeł niepotrzebne roczniki statystyczne, podręczniki po dorosłych już dzieciach, a niekiedy i książki. I to te najprawdziwsze, z Johnem Silverem lub barwnym motylem z Polinezji na okładce. Pełne już pudła targaliśmy do szkoły, gdzie w małym składziku koło portierni opróżnialiśmy je z makulatury.

Pod wieczór urobek był tak duży, że stos papierzysk sięgał sufitu. Wtedy zaczynała się prawdziwa zabawa. Wdrapywaliśmy się na szczyt i zjeżdżaliśmy jak z wielkiej pryzmy śniegu na dół. Wdrapywaliśmy się ponownie, by wygrzebać najbardziej poręczne książczyny i rzucić nimi jak śnieżką w uciekającego w popłochu kolegę. Zanurkować jeszcze raz, zjechać na wytartych spodniach na sam dół i znów się wdrapać na górę. Po kilku chwilach miałem dość. Góra papieru była już nieźle udeptana, a ja całkiem zmęczony. Spojrzałem więc na to, co miałem w ręku. Kruczkowski. Niemcy. Co to jest? Nie miałem pojęcia, więc włożyłem książkę do chlebaka. Potem następną i jeszcze jedną. Zsunąłem się z makulaturowej góry obciążony książkami i żeby mieć spokojne sumienie, spytałem pilnującego nas nauczyciela, czy mogę wziąć je do domu. Wzruszył tylko ramionami. Bierz, chłopie. Polska od tego nie zbiednieje.

Nie zbiedniała. Za to ja odkryłem nowy świat. To był początek księgozbioru, który rozwija się po dziś dzień. Z wypiekami na twarzy czytałem wygrzebanych z makulatury Centkiewiczów, Szklarskiego, Fiedlera, a nawet Dostojewskiego.  Czytałem w dzień i w nocy. Przy lampce i z latarką pod kołdrą. Dobrze było, ciekawie. Zajmująco. Czasem trafiał się biały kruk, o czym nie miałem pojęcia, przynajmniej do czasu kiedy w towarzystwie nowych już kolegów, po kolejnym dziesięcioleciu stałem nad  straganem na giełdzie książkowej przy Grzegórzeckiej, by zdobyć jakiś niewielki budżecik na studenckie wydatki. Był stan wojenny. Na szczycie woluminów leżały rzadkie wtedy dzieła Joanny Chmielewskiej („Lesio"?) lub Marka Hłaski, zaś pod grubą warstwą rozścielonej jak dywan „Trybuny Ludu" kryły się maleńkie książczyny autorów zakazanych. Był Miłosz i Gombrowicz, Besancon i Orwell, a sprzedawało się to po cichu, żeby bezpieka nie widziała ani nie słyszała. Sprzedawało się oczywiście zbędne egzemplarze, bo te własne, dziewicze kryły się w zakamarkach szafy, a w chwilach trudniejszych trafiały do piwnicy.

Czy pamiętam pierwszą bibułę w moich zbiorach? Chyba nie. Ale pamiętam wzruszenie, z którym brałem do ręki „Zniewolony umysł" Miłosza w paryskim wydaniu gdzieś pod koniec osiemdziesiątego pierwszego. Rozpierała mnie duma. Bo to nasz. Polski i litewski. Z Noblem i z Ameryki. A jaki głęboki, jak pięknie napisany! A w jakim wydaniu! Nigdy potem się to nie powtórzyło. Nigdy przypływ uczuć do książki nie był tak gwałtowny, tak nieokiełzany, tak pełen egzaltacji. Nawet gdy kilka lat później brałem po raz pierwszy do ręki świeżo wydaną książeczkę z moim imieniem i nazwiskiem na okładce. To już było nie to.

Na początku lat 90. nawiązałem udany flirt z telewizją. Trwał ponad 20 lat. Niedawno wróciłem w cudowny świat papieru. Czy po to, by go zmienić? Ano nie. Ożywić. Transformować. Ale nie pożegnać, bo cóż jest cudowniejszego niż tchnący kurzem zapach książki. Wierzę, że uda mi się uratować ów schodzący do podziemi świat świętego Graala, a nadzieję dają mi córki, które, mimo że urodzone już w epoce Internetu, nie wyobrażają sobie książki bez papieru. Bez ciszy i harmonii zrodzonej w kosmicznym wnętrzu każdego z osobna. Bez ciszy własnych myśli.