Najpierw był „Rozkaz numer 00485", wydany 11 sierpnia 1937 roku. Zapoczątkował on gigantyczny w skali pogrom, przez samych oprawców zwany eufemistycznie „operacją polską". Jego celem była – jak pisano w tekście rzeczonego rozkazu – „likwidacja lokalnych polskich grup szpiegowsko-dywersyjnych", co w praktyce sowieckiego żargonu lat ówczesnych oznaczało nakaz całkowitego zniszczenia skupisk etnicznych Polaków na całym terytorium ZSRR. Rozkaz wydał osobiście szef NKWD Mikołaj Jeżow, ale nie ma wątpliwości, iż rzeczywistym jego autorem był Józef Stalin.

Brać z rodzinami

Zbrodnicze wytyczne uzupełniono niebawem o „rozkaz numer 00486". Dotyczył on wszystkich obywateli sowieckich, ponieważ jednak wydano go zaledwie miesiąc po rozpoczęciu „operacji polskiej", jego pierwszymi masowymi ofiarami padli właśnie Polacy. O ile dyrektywa poprzednia, wymierzona w „aktywnych polskich szpiegów", siłą rzeczy uderzała w dojrzałych, pracujących mężczyzn, o tyle mocą następnego rozkazu dobrano się do ich rodzin. Odtąd Polaków aresztowano razem z żonami i dziećmi. Kobiety kierowano do obozów pracy, dzieci – do karnych ośrodków wychowawczych. Jeżeli w rodzinie znajdowały się osoby starsze, oba rozkazy – pozostawiając je bez pomocy i środków do życia – praktycznie skazywały je na śmierć głodową.

„Operacja polska" rozpoczęła się 20 sierpnia i od razu ruszyła z impetem. W miastach pełną parą pracowały „trójki", świeżo powołane trójosobowe komisje NKWD, które w trybie przyspieszonym wydawały wyroki śmierci. W praktyce wiele z nich wydano już po zastrzeleniu ofiar. Polaków zamieszkałych w miastach wyławiano indywidualnie. Na terenach wiejskich, szczególnie na Białorusi i zachodniej połowie Ukrainy, gdzie polska bywała nierzadko ludność całych wiosek i zaścianków, akcję przeprowadzano w typowym stylu okupacyjnej pacyfikacji.