Wizjoner w sandałach z opony

Niełatwo tam dojechać. Tak się tylko wydaje, że 60 kilometrów to blisko. Jak się ma dobry samochód i jest bezdeszczowa pogoda, droga z Narok – ostatniego miejskiego przyczółka przed ogromem i pustką Masaj Mary – zajmie półtorej godziny. Anka pokonała tę trasę setki razy, od trzech miesięcy robi za logistyka. – A to trzeba cement dowieźć, a to deski. Dogadać dobrą cenę. Na budowie zawsze czegoś brakuje.

Na takim załatwianiu się zna, co roku nadzoruje stawianie i rozbieranie części miasteczka festiwalu Open’er. Właśnie na festiwalu poznała dziewczynę z polsko-kenijskiej fundacji Simba Friends i dowiedziała się o budowie szkoły. Zawsze chciała pojechać do Afryki. W Madżi Moto jest właściwie na wakacjach. Ma tu pięknie urządzoną lepiankę, ulubionego psa i własną kozę. Spędza dni za kierownicą, jeździ przez busz jak po własnym podwórku: z papierosem w jednej, a kawą w drugiej ręce.

Ale dzisiaj terenowa toyota, czule nazywana przez polskich wolontariuszy simbusem, poddała się. Od dawna ma tylko jedno sprawne światło, tym razem chodzi o silnik. Akurat na pięć dni przed zakończeniem budowy trzeba było ją zostawić w Narok u mechanika. Steven, właściciel białego suzuki z napędem na cztery koła, proponuje, że zawiezie nas do wioski. Za 1500 kenijskich szylingów, czyli 60 złotych. Steven jest, jak większość posiadaczy samochodów w miasteczku, jakby taksówkarzem. Jakby, bo ani nie zawiesił na dachu tabliczki z napisem taxi, ani nie lał benzyny bez potrzeby. Tankuje dopiero teraz, przy drodze wylotowej.

Zresztą droga jest tylko jedna, a Narok przypomina osady z westernów – po obu stronach same sklepy i hotele. Przyjeżdża się tu na chwilę, żeby się przesiąść, zjeść, zatankować. Na dworcu autobusowym mężczyźni wiążą na dachach pakunki. Inni siedzą już w środku, czekają, aż zbierze się komplet i będzie można ruszać. Sprzedawcy proponują orzeszki i duże czerwone śliwki, które – przerobione na dżem i wepchnięte do litrowej puszki – są stałym elementem śniadaniowego jadłospisu w polskim obozie. Dopiero kiedy kończy się dżem śliwkowy, cieszą się wielbiciele pomarańczowego.

Mimo duchoty taksówkarz Steven włożył – jak uniform – przeciwdeszczową kurtkę. Drogę zna na pamięć. Omija wyrwy w poszarpanym asfalcie, hamuje tuż przed rozstawionymi przez policję pordzewiałymi kolcami. Jedziemy donikąd, tak to wygląda – coraz głębiej i głębiej w pustkę. Widoki całkiem inne niż w „National Geographic”: kolory blade, krzewy i kaktusy ani piękne, ani szczególnie okazałe. Ale sama przestrzeń magnetyzuje – aż się chce biec do przodu. Żeby zobaczyć, co jest tam dalej, bo przecież coś być musi.

[srodtytul]Tu nie zrobiłem nic złego[/srodtytul]

Nagle wszystkie szyby się podnoszą, skręcamy w półpustynną drogę. Ukrop w wozie trudno wytrzymać, ale lepsze to niż kłęby kurzu, które go teraz otaczają. Niewiele widać, pędzimy wprost na sporą górę wyrastającą ostro z równiny. Majaczą pod nią jakieś zabudowania, jest – zdaje się – kilka murowanych domów. Samochód przetacza się przez wertepy, dziury i głębokie na pół metra koleiny. Mijamy zebry, gnu, kilka potężnych strusi. Raz po raz uderzają w nas niewielkie trąby powietrzne: zasłaniają wszystko, niosąc wirujący pył.

Ten pył zastępuje tu ziemię. – A kiedy pada deszcz, zmienia się w kleistą maź. Nigdzie nie da się dojechać – krzywi się z obrzydzeniem Andrzej. Utknął kiedyś nocą w ciężarówce 7 kilometrów od wsi. Z odsieczą ruszyła simbusem szefowa projektu Marta i czterech mężczyzn. Ona siedziała za kółkiem, a oni dosłownie przenosili samochód nad kałużami. Kilometr od ciężarówki droga była już całkiem zalana, więc ruszyli pieszo i śpiewali głośno, żeby odstraszyć zwierzęta. A Andrzej nie mógł wyskoczyć z szoferki, bo towarzyszący mu Masajowie nie chcieli go wypuścić. – Tak się bali słoni. Uważają, że to najniebezpieczniejsze zwierzęta. I coś w tym jest. Niedawno tu, niedaleko, słoń zabił człowieka.

Tamtej nocy Andrzej wydostał się z ciężarówki, ale to nie znaczy, że strach go nie dotyczy. – W więzieniu lubiłem oglądać filmy przyrodnicze. I wydawało mi się, że wiem coś o zwierzętach, rozumiesz? – sam z siebie się śmieje. – Tu nauczyłem się, że dziki kot zwykle schodzi człowiekowi z drogi. Słoń nie boi się niczego, a bawół atakuje bez powodu, dla samej przyjemności.

Mówiąc to, zadeptuje pająka. Ponoć niebezpiecznego: – Jak ukąsi, noga puchnie i nie da się chodzić.

Kiedy kilka dni później, w słoneczne przedpołudnie, zobaczyliśmy w obozie półtorametrowego węża, Andrzej zaraz cisnął w niego kamieniem, a potem szybko sięgnął po sprężynowy nóż. Nosi go w pochwie na pasku. Jeśli przy stole brakuje sztućców, rozsmarowuje nim masło na chlebie. Tym razem spudłował, gad zniknął w trawie.

– Ludzi się nie boję, ale dzikich zwierząt tak. A węży nienawidzę. Wojownicy mówią, że to jedyne stworzenia, z którymi nie można się porozumieć. Dziękują i gratulują każdemu, kto węża zabije.

Oprócz noża ma jeszcze miecz i dwa łuki. Dostał je od Masajów, nadali mu też plemienne imię. Zaprzyjaźnił się z Senkale, bratem wodza. Andrzej słabo na angielski, ale się rozumieją. Senkale, były sudański najemnik, polubił polskiego recydywistę. Na budowie to Andrzej pracuje najciężej. Teraz przypomina Masaja – wychudł, skórę ma przepaloną słońcem, jego ciało to kości i mięśnie – nie efektownie wyrzeźbione, raczej wzmocnione robotą, stwardniałe.

Wcześniej był w Sega w zachodniej Kenii. Po latach spędzonych w grupie przestępczej i dekadzie w polskim więzieniu trafił tam, żeby zbudować posterunek policji. Miesiąc przed końcem wyroku przyszedł do niego szef fundacji Sławek pomagającej byłym więźniom. – Dowiedziałem się, że mogę wyjechać do Afryki. Od razu się zgodziłem – mówi, jakby ciągle miał katar. To przez nos, kilkanaście razy złamany. Już po pierwszym wyroku próbował żyć inaczej. – Ale się nie udało. Myślę, że to moje poprzednie życie było pełne strachu. Bałem się odrzucenia, więc się podporządkowałem. A tutaj – to jedyne miejsce na ziemi, gdzie nikomu nie zrobiłem nic złego i nikt przeze mnie nie płakał.

Z Madżi Moto pojedzie prosto do Sudanu. Już nie jako wolontariusz, ale pracownik firmy, która podpisała kontrakt na biurowiec ze szklanym dachem. – Skończyłem zawodówkę budowlaną. Ekspertem nie jestem, ale pojęcie mam. Jak zobaczyłem tu fundamenty, to się złapałem za głowę. Takie doły wykopali, jakby drapacz chmur miał powstać, a nie szkoła! I zbrojenia źle robili, mógłby się sufit zawalić. Więc się przydałem.

[srodtytul]Elita w buszu[/srodtytul]

Andrzej i reszta byli jeszcze na budowie, kiedy suzuki Stevena zajechało do obozu. Trzy lepianki z krowiego łajna, palenisko, dwa namioty. Na powitanie wyszła do nas tylko Marta, osłabiona, blada – leczyła amebę. Zdziwiłam się: taka młodziutka, filigranowa dziewczyna – co tu robi, na końcu świata? Ale potem ktoś mi wyjaśnił: – One zawsze takie. Jeszcze na studiach, natchnione, pełne zapału. Spotkasz je we wszystkich wolontariatach, nie tylko w Afryce.

[wyimek]Wiedza jest jak życiodajna krowa, tylko lepsza, bo nieśmiertelna - mówi wódz Salaton, który sam nie umie czytać ani pisać, ale chce zapewnić swoim ludziom edukację[/wyimek]

Od Marty się zaczęło. Podróżowała po Kenii, chciała zobaczyć, jak ten świat, który poznawała z książek na afrykanistyce, wygląda naprawdę. Utknęła w Narok. Siedziała w taniej restauracji, która teraz służy wolontariuszom za biuro: tu się ładuje laptopy, pisze raporty, dziennik budowy i sprawozdania finansowe. Dla polskiego MSZ i warszawskiej fundacji Simba Friends – łącznie dali na szkołę około 450 tysięcy złotych.

Masajski wódz Salaton przysiadł się do stolika Marty, zaprosił do wioski, zapewnił dach nad głową i jedzenie. Pokazał życie w Madżi Moto. – Była tak zapalona do pomysłu zbudowania tam szkoły, że dałem się przekonać – mówi James Ofwona, szef Simba Friends, który od lat mieszka w Polsce. Chce stworzyć w Kenii Dolinę Krzemową – jego fundacja m.in. wprowadza Internet do odciętych od świata wiosek. – Napisała projekt, wysłaliśmy go do MSZ i dostaliśmy pieniądze. Potem poszło błyskawicznie.

W sierpniu 2008 r. wbito pierwszą łopatę. W Madżi Moto pracowało łącznie kilkunastu Polaków. Zatrudnili lokalną firmę budowlaną, nadzorowali zamówienia, rachunki. 17 grudnia wśród oklasków wódz odebrał od Marty dwa budynki, globus i uszytą naprędce polską flagę. Oprócz szkoły jest też internat zbudowany z myślą o uczennicach. Muszą mieszkać na miejscu, bo rodzice prędzej niż na lekcje wysłaliby je za mąż, w zamian za krowy. Wystrojone w mundurki i ustawione w równym rządku, zaśpiewały podziękowanie dla Polaków.

Szkoła powstała na ziemi zakupionej przez wodza. Salaton nie wie, ile ma lat. Na oko – 40. Nie umie czytać ani pisać, nie potrafiłby odróżnić, czy zawiera umowę sprzedaży ziemi na 20 akrów czy na 200. Mimo to nie przypomina wodza z filmowej wersji „Pożegnania z Afryką”. Tamten bał się edukacji, wyrżnął na palu kreskę i oznajmił baronowej Blixen, że do jej szkoły mogą chodzić tylko dzieci niższe niż ten znak. Salaton przeciwnie – boi się, że brak wykształcenia zniszczy jego ludzi. Masajowie stanowią wizytówkę Afryki, jedną z jej największych atrakcji, ale w całym rezerwacie Masaj Mara hotele i agencje turystyczne prowadzą inne plemiona. Bo który Masaj ma pojęcie o biznesie, rachunkach?

Dlatego wódz nie chce zwykłej podstawówki, ale specjalnego programu nauczania, dodatkowych kursów dla dorosłych i wojowników. Jest przeciwnikiem wyrzezania dziewczynek, wizjonerem: marzy o masajskiej elicie, która pielęgnuje własną kulturę z wyboru, z miłości do tradycji. Widzi, co się dzieje z jego współplemieńcami, którzy uciekają do miast: – Tam nic nie znaczą. Szybko się staczają. Biorą narkotyki, piją, wykorzystują niewinne dziewczyny – mówi, patrząc na swoje sandały zrobione z samochodowej opony. – Chcemy, żeby się uczyli i zostawali tu, w buszu.

Analfabetyzm nie przeszkodził mu w opanowaniu efektownej angielszczyzny. Co rusz serwuje chwytliwe metafory: – My, Masajowie, potrzebujemy i naszej kultury, i nowoczesnej edukacji. W jednej ręce musimy mieć włócznię, w drugiej – książkę. Wiedza jest jak życiodajna krowa, tylko lepsza, bo nieśmiertelna.

Masajowie wierzą, że są ludem szczególnym, zesłanym na ziemię razem z bydłem przez boga Enkai. W Madżi Moto bez przerwy słychać dzwonki – kołyszą się na szyjach krów wędrujących do jedynego w promieniu kilkudziesięciu kilometrów źródła wody. Nad zbiornikiem zdarzają się nawet korki, jedno stado czeka, gdy drugie pije. To centrum życia i fenomen: nazwa wsi znaczy „gorąca woda”, wzięła się od bijącego tu gorącego źródła. Wszędzie wokół sucho, a tu prosty system irygacyjny zazielenił kilka pól. Tylko tu są drzewa i polskie bociany.

[srodtytul]W nocy świat się kurczy[/srodtytul]

Po całym dniu roboty na budowie liczą się dwie sprawy: kolacja i kąpiel. Za kolację podawaną w „kuchni”, czyli na polance 50 metrów od obozu, odpowiada Simat. Cichy Masaj, którego Polacy początkowo brali za niemowę i do dziś nie mogą się nadziwić, że dawniej zarabiał, nawołując pasażerów do minibusów.

Je się wspólnie. Andrzej zasuwa wejście namiotu, do którego przeprowadził się po ataku termitów. Marta i Anka wychodzą ze swoich lepianek, drzwi tylko przymykają, żeby nie wlatywały komary. Kłódki zostają otwarte. Naprawdę cenna jest tylko latarka czołówka – obiekt westchnień wszystkich okolicznych dzieci.

Do stołu siada też Leszek, inżynier jeszcze bez pełnego dyplomu, Dorota i Piotr – małżeństwo z tytułami leśników i filozofów przyrody. Są tu najstarsi, przyjechali na prośbę szefa fundacji, pomagali już w nadzorowaniu innych projektów. Prócz doświadczenia mają cierpliwość i dowcip, w tych warunkach – ważniejsze nawet od fachowej wiedzy. – Biorąc pod uwagę ilość komplikacji, ukończenie tej budowy na czas to spory sukces – mówi Piotr, na chwilę rezygnując z ironii. – Od początku było trudno: niedobry projekt architektoniczny, problemy z transportem, płatnościami. To naprawdę mogło się nie udać.

Poważny ton ustępuje uśmiechowi, bo Piotr właśnie uniósł pokrywkę: – Są ziemniaczki!

Garnki zaczynają wędrować: słodka kapusta mija się z duszoną marchewką, smażona kozina kursuje między makaronem a herbatą. Andrzej siedzi na skraju stołu, zjada szybko, mówi mało, pali. Pozostali gadają. Dziewczyny podziwiają zielone modliszki, które zleciały się do stojącej na środku lampy naftowej. Są powody do zadowolenia: budowa zakończona, a jedzenia jest dziś więcej niż zwykle.

Kilka dni później na śniadanie dostaliśmy tylko chleb z dżemem. Simat miał kupić jajka, ale w okolicznych kurnikach pusto. Nie robił z tego sprawy, nic nie powiedział. – U nich to normalne – kwituje Dorota. – Jak jest jedzenie, to się je. Jak nie ma, to się nie je.