Niewygrane zwycięstwo

Fakt, że po tylu latach, na 65. rocznicę bitwy, doczekaliśmy się wreszcie wznowienia dzieła Wańkowicza, nie może nie cieszyć. Tym bardziej gdy jednocześnie ukazało się opracowanie Zbigniewa Wawra w popularnej serii „Historyczne bitwy” i jego wersja rozszerzona do rozmiarów monografii walk II Korpusu. Stopniowo odzyskujemy pamięć, której z trudnych do zwięzłego wyjaśnienia przyczyn III RP nie chciała ani nie potrzebowała.

Więc radość. Ale wydaje mi się, że jest to radość z gatunku tych, na które czekało się zbyt długo, i gdy w końcu nadeszła, nie sposób jej już przeżywać bez nuty goryczy. Czytając po 65 latach o bezprzykładnym bohaterstwie Polaków, wgryzających się z krwawymi stratami w najtrudniejszy do zdobycia odcinek linii Gustawa, nie sposób dziś opędzić się od myśli, jak niewiele okazało się to bohaterstwo dla świata znaczyć i jak łatwo było je zbyć milczeniem już w pierwszych latach po wojnie, kiedy świeżej pamięci braterstwo broni ustąpić musiało przed politycznym interesem aliantów – dobrymi stosunkami z „wujkiem Joe”. „Żadnych Polaków, Greków ani straży pożarnej do zwycięstwa nie potrzebowałem” – te cytowane przez Wańkowicza podłe słowa z pamiętników głównodowodzącego brytyjskiego generała, który bezpośrednio po bitwie rozpływał się w zachwytach nad wojskiem Andersa, komplementując je jako „najdzielniejszych żołnierzy na świecie”, stanowią tego dobitny i trudny do zapomnienia znak.

Głównym powodem, dla którego ocaleni z „nieludzkiej ziemi” Polacy masakrowani byli w natarciu na pozycje nie do zdobycia, nie było przecież otworzenie drogi na Rzym – tak czy owak ktoś by ją otworzył. Powodem tym była rozpaczliwa potrzeba zwrócenia uwagi świata na Polaków i sprawę polską. Przyjmując propozycję wykorzystania korpusu w czwartej już próbie zdobycia Monte Cassino, generał Anders liczył na to, że polskie zwycięstwo w miejscu newralgicznym dla losów wojny, miejscu, na które od miesięcy zwrócona była uwaga zachodniej opinii publicznej, cokolwiek jeszcze w stosunku aliantów do Polski zmieni. Nie zmieniło. Kilka miesięcy później sam Anders usłyszał od Churchilla pamiętne „jeśli się panu nie podoba, może pan zabrać swoje dywizje”.

Z dzisiejszego punktu widzenia wiadomo na pewno, że bohaterstwo żołnierzy niczego zmienić nie mogło. Polska nie była przez zachodnie mocarstwa traktowana jako poważny czy równorzędny partner – i nie zostało to przesądzone w Jałcie, tylko znacznie wcześniej, jeszcze przed wojną.

Monte Cassino było nie tylko aktem bohaterstwa żołnierzy. Było też, jak rzadko w naszych dziejach, umiejętnie wykorzystaną okazją do zręcznej akcji, jak dziś byśmy rzekli, piarowskiej. Powstała tuż po bitwie pieśń (której dziś nie można w wolnej Polsce publicznie odtwarzać ani wykonywać, bo prawa autorskie, jak się okazuje, znalazły się… w Niemczech), książka Wańkowicza, monumentalny cmentarz ofiar bitwy, pomniki w newralgicznych punktach walk… Wszystko to nie odniosło skutku, pozostając wyłącznie polskim wzruszeniem. Dla świata wygodniej było postrzegać Polaków jako hitlerowskich kolaborantów i współsprawców Holokaustu. Krew bohaterów po raz kolejny okazała się zbyt marną walutą w polityce, by było sens ją przelewać.