Kłopot z nienależnie pobranym świadczeniem

Anna K. wystąpiła o urlop wychowawczy na dwa lata. Otrzymała zasiłek rodzinny wraz z dodatkiem z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. W tym czasie zmarł jej pracodawca (osoba fizyczna

prowadząca działalność gospodarczą). Anna K. dowiedziała się o tym z kilkumiesięcznym opóźnieniem. Wtedy też poinformowała o zaistniałej sytuacji gminę wypłacającą jej zasiłek z dodatkiem.

Ta zaś nie tylko wstrzymała wypłatę dodatku, ale też zażądała zwrotu nienależnie pobranego świadczenia – za okres od śmierci pracodawcy do poinformowania o tym gminy.

[srodtytul]Bez urlopu i dodatku[/srodtytul]

Gmina wyszła z założenia, że skoro dodatek przysługuje za okres przebywania na urlopie wychowawczym, to nie można go pobierać w czasie, kiedy dana osoba już na nim nie przebywa. A skoro ustał stosunek pracy, to nie ma mowy o jakimkolwiek urlopie. Świadczenie zostało więc pobrane nienależnie. Stanowisko to potwierdziły samorządowe kolegium odwoławcze i wojewódzki sąd administracyjny.

Skargę kasacyjną w tej sprawie złożył rzecznik praw obywatelskich. Zarzucił, że organy nie rozważyły, czy rzeczywiście świadczenie należało uznać za nienależnie pobrane, błędnie interpretując art. 30 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=ED7B2E724C11F4BEBD50531BD5E77F6C?id=182545]ustawy o świadczeniach rodzinnych[/link]. Nie odniosły się też do faktu, że Anna K. nie została w stosownym czasie poinformowana o likwidacji jej zakładu pracy, na co wskazuje oświadczenie męża zmarłej pracodawczyni i data wydanego Annie K. świadectwa pracy.

[srodtytul]Brak wiedzy[/srodtytul]

– Przepisów o nienależnie pobranych świadczeniach nie można stosować literalnie, w oderwaniu od stanu faktycznego sprawy. Trzeba uwzględnić element złej woli pobierającego. Inaczej można zabrnąć w ślepą uliczkę, tak jak się to stało w wypadku Anny K. – tłumaczy Lesław Nawacki z Biura RPO.

[b]Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. I OSK 826/09)[/b] uwzględnił skargę. W jego ocenie świadczenie będzie nienależnie pobrane, jeżeli strona bierze je, chociaż wie, że nie powinna dostawać go w ogóle lub w danej wysokości. Wtedy istnieje element obiektywny (wystąpienie okoliczności powodujących, że świadczenie nie przysługuje) i subiektywny (działanie wbrew pouczeniu organu). Przyczyny takiego stanu mogą leżeć po stronie organu (jego błąd), ale też być od niego niezależne. NSA nie dopatrzył się ani winy organu, ani Anny K.

Stwierdził też, że nie wolno dokonywać wykładni art. 30 w oderwaniu od art. 25 ust. 1 ustawy. Nie można więc uznać, że chwila, w której świadczeniobiorca dowiedział się o okoliczności powodującej ustanie prawa do świadczeń oraz z którą powinien i mógł poinformować organ o tej okoliczności, jest bez znaczenia dla uznania świadczenia za nienależnie pobrane.

[srodtytul]Trudne decyzje[/srodtytul]

– Nienależnie pobranymi okazuje się kilka procent przyznanych świadczeń rodzinnych. Odsetek osób, które świadomie wprowadzają nas w błąd, jest relatywnie niewielki. W większości wypadków przyczyną są niejasne przepisy i ich niezrozumienie przez klientów. Sztandarowym przykładem jest pobieranie zasiłku pielęgnacyjnego przez osoby, którym po ukończeniu 75. roku życia ZUS przyznaje dodatek pielęgnacyjny. Uprawnieni często nie rozumieją, że w takim wypadku nie mają już prawa do zasiłku, i przez pewien czas pobierają oba świadczenia – zauważa Piotr Miedziński, dyrektor Poznańskiego Centrum Świadczeń. 

Wiele zależy jednak od konkretnych okoliczności.

– W sprawach o nienależnie pobrane świadczenia nie można generalizować. W każdym wypadku trzeba badać zarówno element woli, jak i wiedzy świadczeniobiorcy. Jeśli dana osoba nie wiedziała o okolicznościach pozbawiających ją prawa do świadczenia i da się to udowodnić, to trudno uznać świadczenie za pobrane nienależnie – twierdzi Regina Politowicz, dyrektor Wydziału Świadczeń Społecznych w Bydgoszczy.

[ramka] [b]Okoliczności wykluczające pomoc [/b]

[b]Za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się (art. 30 ustawy) te, które zostały:[/b]

- wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba je pobierająca była pouczona o braku prawa do ich otrzymywania;