Przejęcie nieruchomości trzeba opodatkować

Gmina jest podatnikiem

– Zgodnie z przepisami ustawy o VAT dostawą towarów jest również przeniesienie prawa z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu albo przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie – przypomniała sędzia Izabela Najda-Ossowska. Taka regulacja znajduje potwierdzenie w przepisach unijnych. Odszkodowanie za przymusowe wywłaszczenie gruntu ma charakter zapłaty, jest to więc odpłatna dostawa towarów. Gmina z tytułu takiej czynności jest podatnikiem VAT. NSA zauważył, że na gruncie ustawy o VAT organ władzy publicznej, którym jest również jednostka samorządu terytorialnego, może występować w dwojakim charakterze. Jeżeli wykonuje czynności prawa publicznego, to jest wyłączony z grona podatników VAT. Gdy jednak dany organ dokonuje czynności na podstawie umowy cywilnoprawnej, czyli działa w sferze prawa prywatnego, staje się podatnikiem VAT. Tak właśnie jest, gdy gmina otrzymuje odszkodowanie za przymusowe wywłaszczenie gruntu. Skoro gmina byłaby podatnikiem VAT, gdyby sprzedawała grunt, to ma taki sam status, gdy jest z niego wywłaszczana. Zdaniem sądu przemawia za tym ochrona zasady konkurencji.

Sąd kasacyjny odniósł się szczegółowo także do drugiej bardzo ważnej dla gmin kwestii, tj. czy odszkodowanie jest kwotą brutto czy netto. Inaczej mówiąc, czy zawiera już VAT czy należy go do niego doliczyć.

– Odszkodowanie jest kwotą brutto – podkreśliła sędzia Najda-Ossowska.

Sąd zgodził się ze skarżącą gminą, że taka wykładnia powoduje problem praktyczny i budzi wątpliwości konstytucyjne. W takiej sytuacji gmina musi bowiem oddać część odszkodowania tytułem VAT. Zdaniem NSA jednak można ten problem rozwiązać na etapie ustalania wartości wywłaszczanej nieruchomości i wydawania decyzji o odszkodowaniu. VAT jako element cenotwórczy powinien być uwzględniony przy kalkulowaniu odszkodowania.

Obowiązek podatkowy

Dla gmin wyrok jest korzystny tylko w zakresie powstania obowiązku podatkowego. Od 1 stycznia 2010 r. powstaje on z chwilą otrzymania odszkodowania. Ponieważ spór w sprawie dotyczył wcześniejszego okresu, NSA uznał, że przed zmianą obowiązek podatkowy powstawał, gdy decyzja o odszkodowaniu stawała się ostateczna. Stanowisko fiskusa, że VAT należało zapłacić już w momencie dostawy towaru, czyli wydania decyzji o przejściu własności na Skarb Państwa, sąd uznał za krzywdzące. Gminy, które z dużym opóźnieniem otrzymywały decyzje o odszkodowaniu, byłyby zmuszone płacić VAT z dużym wyprzedzeniem. Wyrok jest prawomocny.

Michał Gargul - specjalista podatkowy w Kancelarii Oleś & Rodzynkiewicz w Krakowie

Gmina nie jest podatnikiem VAT tylko wtedy, gdy występuje w roli organu władzy publicznej, czyli gdy przy wykonywaniu konkretnego zadania wyposażona jest we władztwo publiczne. Kontrowersyjne jest podejście NSA do kwestii obliczania kwoty brutto. W jego ocenie ustalone odszkodowanie jest kwotą brutto. Niestety, stwierdzenie NSA, że o doliczenie kwoty VAT do wartości odszkodowania trzeba zadbać na etapie wydawania decyzji odszkodowawczej, jest dalece niewystarczające. W mojej ocenie tak interpretowane przepisy nie spowodują szybkiego rozwoju infrastruktury drogowej. Gminy będą miały kłopot ze znalezieniem odpowiednich funduszy na VAT.