Paweł Wójcik: Jak wnosić zażalenia w sprawach wykonywania kontaktów z dzieckiem

W praktyce często się zdarza, że rodzice nie wykonują właściwie obowiązków wynikających z orzeczenia sądu lub zawartej ugody regulujących kontakty z dzieckiem. Większość zgłaszanych naruszeń dotyczy utrudniania kontaktów przez rodzica, u którego dziecko stale przebywa. Polegają one na odmowie wydania dziecka w terminach ustalonych przez sąd. Utrudnianie kontaktów może również przybierać postać mniej lub bardziej wyraźnego wpływania na małoletniego w celu zniechęcenia go do realizacji kontaktów z drugim rodzicem, na przykład poprzez proponowanie dziecku w terminach zaplanowanych kontaktów innych sposobów spędzania czasu (atrakcyjnych wyjazdów, zajęć dodatkowych). W praktyce szczególnie trudne do udowodnienia okazują się zachowania angażujące dziecko w spór między rodzicami w celu budowania „wspólnego frontu" przeciwko drugiemu rodzicowi. W konsekwencji takich działań dziecko samo odmawia wykonywania kontaktów, co spotyka się z aprobatą rodzica, u którego dziecko stale przebywa. Takie zachowania należy jednak traktować w kategorii naruszenia obowiązków w zakresie wykonywania kontaktów z uprawnionym.

Czytaj także:

Zbyt długa procedura wykonywania orzeczenia ustalającego kontakty rodzica z dzieckiem

Naruszającym obowiązki dotyczące kontaktów może być również rodzic uprawniony do kontaktów lub taki, któremu kontaktów zakazano. W pierwszym wypadku naruszenie przybrać może postać dwóch skrajnie odmiennych stanów faktycznych. Z jednej strony rodzic uprawniony do kontaktów z dzieckiem może te kontakty przedłużać ponad terminy ustalone w orzeczeniu sądu lub ugodzie. Z drugiej strony rodzic może nie realizować ustalonych kontaktów, tzn. nie spotykać się z dzieckiem w ustalonych dniach i godzinach. Nie wolno zapominać, że kontakty z dzieckiem są nie tylko prawem rodzica, ale jednocześnie jego obowiązkiem, o czym warto pamiętać na etapie ich określania. W wypadku osoby, której kontaktu zakazano, naruszenie obowiązków będzie oczywiście polegało na nieuprawnionej styczności z dzieckiem.

Z dniem 13 sierpnia 2011 r. wprowadzono do kodeksu postępowania cywilnego instrumenty prawne przeznaczone do sankcjonowania naruszeń obowiązków wynikających z orzeczenia albo ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. Jeżeli jeden z rodziców narusza obowiązki wynikające z orzeczenia sądu lub ugody zawartej przed mediatorem, sąd może nakazać mu zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz drugiego rodzica. Postępowanie w tym przedmiocie odbywa się co do zasady w dwóch etapach. W pierwszym etapie sąd wydaje postanowienie, którego treścią jest zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej za naruszenie lub niewłaściwe wykonywanie obowiązków (art. 598 15 k.p.c.). W postanowieniu tym określa wysokość sumy pieniężnej. Sąd ma możliwość wydania takiego rozstrzygnięcia już na etapie sądowego ustalania kontaktów (np. w wyroku rozwodowym), jeżeli istnieje uzasadniona obawa niewykonywania obowiązków określonych w postanowieniu o kontaktach (art. 582 1 § 3 k.p.c.).

Jeżeli, mimo wydania postanowienia o zagrożeniu karą pieniężną, rodzic w dalszym ciągu niewłaściwie wykonuje obowiązki dotyczące kontaktów, sąd wydaje postanowienie, w którym nakazuje zapłatę sumy pieniężnej za każdy taki przypadek. Zasądzona kara stanowi więc iloczyn kwoty, którą sąd wcześniej zagroził za każde naruszenie, oraz liczby stwierdzonych naruszeń.

Jakie wydatki się liczą

„Zarówno utrudnianie kontaktów z dzieckiem drugiemu rodzicowi, jak i niewykonywanie tych kontaktów przez rodzica uprawnionego do nich stanowi podstawę do nałożenia na rodzica kar pieniężnych".

Rodzic, który uniemożliwił realizację kontaktu wynikającego z orzeczenia sądu lub ugody sądowej lub zawartej przed mediatorem, musi ponadto liczyć się z obowiązkiem zwrotu na rzecz drugiego rodzica uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu (art. 598 17 k.p.c.). Wydatki te mogą przykładowo obejmować koszty podróży poniesione przez rodzica uprawnionego do kontaktu. Jeżeli obowiązki naruszyła osoba uprawniona do kontaktów, sąd opiekuńczy przyzna zwrot kosztów powstałych z tego tytułu po stronie drugiego rodzica (mogą być to na przykład koszty poniesione w związku z odebraniem dziecka).

Postępowanie w przedmiocie wykonywania kontaktów wszczynane jest na wniosek uprawnionego. W jego ramach sąd może wydawać kolejne postanowienia w zależności od liczby naruszeń. Warunkiem jest jedynie to, aby wniosek o wydanie kolejnego postanowienia został złożony przed upływem sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się poprzedniego. Rodzic może więc żądać zasądzenia kary pieniężnej, składając wniosek najpóźniej sześć miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o zagrożeniu taką karą. Podobnie kolejne wnioski o nakazanie sumy pieniężnej mogą być kierowane w maksymalnym terminie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się poprzedniego postanowienia o ich zasądzeniu. Sąd umarza postępowanie, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od uprawomocnienia ostatniego postanowienia nie wpłynął kolejny wniosek w sprawie wykonywania kontaktów z dzieckiem.

Jest luka w przepisach o zażaleniach w sprawach wykonywania kontaktów z dzieckiem.

Tradycyjne czy dewolutywne

7 listopada 2019 r. weszła w życie duża nowelizacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W związku nowymi przepisami pojawił się problem dotyczący zażaleń od postanowień sądu opiekuńczego w przedmiocie wykonywania kontaktów z dzieckiem. Chodzi o postanowienia uregulowane w art. 598 15 – 598 17 k.p.c., których przedmiotem jest: zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej za niewykonywanie obowiązków dotyczących kontaktów z dzieckiem, nakazanie zapłaty sumy pieniężnej za naruszenie tych obowiązków oraz przyznanie zwrotu kosztów poniesionych w związku z naruszeniem tych obowiązków. Od postanowień tych przysługuje zażalenie, co w dotychczasowym stanie prawnym oznaczało zażalenie do sądu drugiej instancji. Jednak od 7 listopada 2019 r. w polskiej procedurze funkcjonują dwa rodzaje zażaleń: tradycyjne do sądu wyższej instancji (dewolutywne) oraz poziome kierowane do innego składu sądu pierwszej instancji. Postanowienia, od których służy zażalenie dewolutywne, zostały określone w art. 394 § 1 k.p.c. a postanowienia, od których przysługuje zażalenie poziome, w art. 394 1a § 1 k.p.c. Niestety, postanowienia w przedmiocie wykonywania kontaktów określone w art. 598 15 – 598 17 k.p.c. nie mieszczą się w żadnym z tych katalogów.