Aleksandra Horbatowska: TSUE nie wspiera unieważniania umów frankowych

Występuje tu bowiem baza (w postaci kursu średniego NBP, którego uczciwość chyba nie budzi wątpliwości) i powiększenie (w postaci marży). Nie nastręcza przy tym większych problemów dokonanie odrębnie oceny uczciwości warunku odwołującego się do kursu średniego NBP, i odrębnie oceny uczciwości części mówiącej o marży. Jak to działa wyjaśnia m. in. Komisja Europejska, która w oficjalnych Wytycznych do Dyrektywy 93/13 wskazuje, że podział warunku może mieć miejsce gdy warunek umowny zawiera (co najmniej) dwa postanowienia, które można od siebie oddzielić w ten sposób, że jedno z nich można wykreślić, natomiast pozostałe postanowienia są nadal jasne i zrozumiałe oraz mogą być poddane indywidualnej ocenie.

Pozostaje nam zatem weryfikacja, czy spełnione jest drugie kryterium wskazywane przez TSUE, tj. by usunięcie elementu nieuczciwego nie zmieniało istoty pozostałego postanowienia. Wskazówek czym jest owa „zmiana istoty" należy poszukiwać w wyroku Santos (C-70/17, C-179/17), który stał się przyczynkiem do sformułowania tzw. „testu błękitnego ołówka" a także w Wytycznych Komisji Europejskiej. Komisja przyjmuje, że jeżeli dany warunek umowny składa się z dwóch różnych postanowień nadających się do odrębnej oceny, to można je od siebie oddzielić (co zostało omówione powyżej) – dodając jedynie, że „częściowe wykreślenie nie jest możliwe w przypadku, gdy dwie części warunku umowy są powiązane w taki sposób, że wykreślenie jednej części miałoby wpływ na istotę pozostałej części warunku umowy". Innymi słowy, nie można usunąć części postanowienia umownego tylko wtedy, jeżeli poprzez takie wykreślenie zmieniamy istotę pozostałej części (np. usunięcie słowa "nie" w zdaniu "Nie wolno naruszać umowy" zmieni treść i istotę pozostałych części; coś co było zakazane, staje się nagle dozwolone).

W sprawie Santos (C-70/17, C-179/17) Trybunał oceniał możliwość podziału warunku umownego dotyczącego natychmiastowej wymagalności kredytu z powodu niezapłacenia choćby "jednej" z rat. Jednak w tamtym przypadku, usunięcie nieuczciwego elementu postanowienia w postaci słowa „jednej" powodowało, że nie było wiadomo, ile rat miało być zaległych, żeby kredyt stawał się natychmiast wymagalny, a także zmieniałoby treść pozostałych postanowień (które otrzymałaby poprzez takie wykreślenie nowe znaczenie). Z taką sytuacją nie mamy do czynienia w naszej rodzimej sprawie. W przypadku postanowienia „kurs średni NBP + / - marża", usunięcie elementu dotyczącego marży nie powoduje żadnych wątpliwości co do tego, w jaki sposób rozumieć to postanowienie. I w żaden sposób nie wpływa na treść ani istotę pozostałych elementów. Nadal bowiem pozostaje, bez żadnej zmiany, odesłanie do średniego kursu NBP, które nie zmienia swojego charakteru ani istoty. Postanowienie – mimo, że okrojone – jest nadal logiczne i jasne oraz może być bez problemu wykonywane, a to na to kryterium wskazuje Komisja Europejska w swoich Wytycznych. Nie wywołuje również wątpliwości, jaki kurs znajduje zastosowanie i że jest to kurs średni NBP. Usunięcie elementu uznanego za nieuczciwy nie prowadzi tym samym do zmiany „istoty postanowienia".

Pytanie Sądu Okręgowego w Gdańsku dotyczyło konkretnego zapisu umownego, ale nie sposób nie zauważyć, że wytyczne TSUE mają uniwersalny charakter i można je odnieść do możliwości podziału każdego postanowienia umownego. Co więcej, skoro według Trybunału każdy warunek umowny – nawet jeśli jest w jednej jednostce redakcyjnej – podlega odrębnej ocenie, to ewidentnie przestaje mieć uzasadnienie automatyczne rozciąganie przez Sądy abuzywności tabeli kursów walut na inne postanowienia (dot. wypłaty kredytu czy jego spłaty). Są to bowiem zupełnie odrębne warunki, i odrębnie też powinny być oceniane.

Wytyczne z czwartkowego wyroku Trybunału dotyczące podziału normy nie ograniczają się tym samym wyłącznie do jednej umowy i jednego postanowienia. Możliwe zatem, że to inwestorzy mają w tym przypadku rację i unieważnień umów kredytów frankowych będzie w przyszłości mniej, szczególnie, że w ostatnim wyroku nad wyraz często TSUE podkreśla, że unieważnienie ani nie jest sankcją, ani nie realizuje celu Dyrektywy 93/13, ani nie może być orzekane na życzenie konsumenta.

Autorka jest adwokatem.