Kara grzywny: zmiana w kodeksie karnym wykonawczym

Skreślenie art. 49 i 50 kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.), czyli rezygnacja z odraczania ściągnięcia grzywny i rozłożenia jej na raty, ma ponoć usprawnić postępowanie wykonawcze oraz przeciwdziałać jego przewlekłości. Obawiam się, iż zagrozi to ściągalności grzywny i przyczyni się do częstszego orzekania zastępczej kary pozbawienia wolności.

Możliwości zarobkowe

Po pierwsze: zapłata grzywny w ratach to często jedyna możliwość wywiązania się z obowiązku nałożonego przez sąd na oskarżonego, który nigdy nie byłby w stanie zapłacić jednorazowo.

Załóżmy, że sąd orzekł grzywnę w wysokości 50 stawek dziennych po 50 złotych każda. Dla oskarżonego, który zarabia miesięcznie 1386 zł brutto, wyłożenie 2500 zł jest nierealne. Dobrze, jeżeli w ogóle ma pracę, bo spora grupa przestępców nie ma żadnych dochodów, żadnego majątku ani zdolności kredytowej.

Po drugie: przepis art. 58 § 2 k.k. wcale nie zapewnia wykonania kary grzywny.

Zgodnie z nim grzywny się nie orzeka, jeśli dochody sprawcy, jego sytuacja majątkowa lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji. Orzeczenie grzywny nie zależy zatem od tego, czy oskarżony w czasie skazania ma pracę czy inne źródło dochodu, lecz między innymi od jego możliwości zarobkowych. Skoro potencjalnie bezrobotny, młody, zdrowy mężczyzna ma szansę zarobić przynajmniej minimalne wynagrodzenie, nie ma przeszkody, by ukarać go grzywną. Jednak podjęcie pracy może się odwlec w czasie, co mogłoby być podstawę odroczenia ściągnięcia grzywny. Teoretycznie można wówczas zawiesić postępowanie wykonawcze na podstawie art. 15 § 2 k.k. w., jednak trudno traktować poszukiwanie pracy jako długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą postępowanie wykonawcze, porównywalną z przewlekłą chorobą, wskazaną w tym przepisie. Poza tym podjęcie zatrudnienia nie zawsze pozwoli na jednorazową zapłatę grzywny, więc pomocne znowu byłoby rozłożenie jej na raty.

Po trzecie: argumentem na rzecz likwidacji rat w spłacie grzywny nie może być szybsze wykonanie kary, co skutkuje wcześniejszym zatarciem skazania.

Przecież konieczność odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności to bardzo uciążliwa konsekwencja niewywiązania się z obowiązku zapłaty grzywny, której nie rekompensuje perspektywa wcześniejszego zatarcia skazania przy braku środków na zapłatę grzywny.

Najważniejszy argument

Po czwarte: najważniejszym argumentem przeciwko rezygnacji z odraczania ściągnięcia grzywny i rozkładania jej na raty jest właśnie wysokie prawdopodobieństwo orzekania wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności.

Człowiek, który mógłby spłacić grzywnę w kilku czy kilkunastu ratach, zamiast tego trafi do więzienia, co nie tylko nie pozwoli na wyrównanie szkody wyrządzonej przestępstwem, ale jeszcze obciąży podatników kosztami jego pobytu w więzieniu. Grzywna jest orzekana, kiedy dolegliwość finansowa wystarcza do realizacji wszystkich funkcji kary: retrybutywnej, prewencji indywidualnej oraz prewencji ogólnej (nie dotyczy to grzywny orzekanej kumulatywnie obok kary pozbawienia wolności).

Lepiej, aby ukarany spłacał grzywnę przez rok, niż żeby sąd ją umorzył

Nie ma sensu orzekać grzywny, jeżeli ma ona być następnie zamieniana na karę pozbawienia wolności. Z tego powodu ustawa powinna dawać sądowi elastyczne instrumenty wykonania kary grzywny.

Usunięcie z prawa karnego wykonawczego tych ważnych instytucji nie przyczyni się do przyspieszenia postępowania wykonawczego, ale zwiększy i tak olbrzymie problemy więziennictwa. W sytuacji, gdy na świecie poszukuje się alternatyw dla nieprzynoszącej efektów resocjalizacji skazanych na karę pozbawienia wolności, eksponując zalety kar finansowych, u nas utrudnia się wykonanie kary grzywny.

Po piąte: postulat szybkości i nieuchronności orzeczenia i wykonania kary nie powinien przeszkodzić w wyrządzeniu rzeczywistej dolegliwości skazanemu.

Lepiej, aby spłacał on grzywnę przez rok, niż żeby sąd umorzył grzywnę na podstawie art. 51 k.k.w. Takie niebezpieczeństwo również istnieje: jeżeli sąd, pozbawiony możliwości rozłożenia grzywny na raty, nie będzie miał podstaw do orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności, będzie musiał tę grzywnę umorzyć. Pytanie o sens orzekania takiej kary grzywny pozostaje bez odpowiedzi.

Złudne remedium

Po szóste: społeczeństwo XXI wieku powinno posługiwać się inną polityką karną niż państwa starożytne czy średniowieczne.

Zasada humanitaryzmu, nakazująca rezygnację z wielu kar, nie może się  jednak przyczynić do osłabienia społecznego znaczenia kary. Musi ona być sprawiedliwą odpłatą i jednocześnie pełnić funkcję prewencyjną, czyli powstrzymywać innych oraz sprawcę od popełniania przestępstw. Zasadniczym problemem jest wypracowanie takiej koncepcji posługiwania się karami oraz środkami karnymi, aby ograniczać przestępczość, dając prymat zasadzie sprawiedliwości, bez naruszania godności zarówno sprawców, jak i ich ofiar. Złudzenie, że pozbawienie wolności stanowi remedium na przestępczość, powinno zostać wyrugowane. Elastyczne zaś zasady wykonywania kary grzywny powinny zostać zachowane.

Autor jest starszym wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Sulechowie