Niezawisłość sędziowska jest istotą państwa prawa. Jej istnienie gwarantuje realizację fundamentalnych praw jednostki. Powyższe twierdzenie brzmi na pierwszy rzut oka górnolotnie, a czytelnik zapewne zarzuci autorom niniejszego artykułu nadmierną egzaltację lub skłonność do patosu. Nie sposób jednakże przecenić znaczenia „trzeciej władzy" dla prawidłowego i sprawnego funkcjonowania państwa.
Dwa typy konfliktów
Rolą sądów jest rozwiązywanie dwóch typów konfliktów – pomiędzy jednostkami, jak również pomiędzy państwem a jednostką. W tym zakresie sąd realizuje interes publiczny, ale również gwarantuje ochronę podstawowych praw jednostki. Skoro rolą prawa jest gwarantowanie istnienia porządku społecznego na tych dwóch różnych płaszczyznach, to władza sądownicza (sędzia) poprzez zasadniczy wpływ na kształt i istotę tychże relacji jest odpowiedzialna za budowanie harmonijnego ładu społecznego. Sędzia stosujący prawo powinien pamiętać o swej szczególnej roli, polegającej na interpretowaniu obowiązujących przepisów w duchu praworządności, zgodnie z racjonalną intencją ustawodawcy i najlepszym interesem obywatela oraz ciążącej na nim z tego tytułu odpowiedzialności.
Wydaje się, iż obecnie zasada ta nie jest w pełni właściwie rozumiana i tym samym realizowana w sposób prawidłowy. Nie sposób bowiem pojmować niezawisłości sędziowskiej jedynie poprzez pryzmat istotnych, lecz mniej znaczących od najważniejszego jej elementu czynników, jak chociażby immunitet czy też stan spoczynku. Najważniejszym elementem niezawisłości sędziowskiej pozostaje jego profesjonalizm, rozumiany jako wiedza i doświadczenie. Istotą problemu jest zatem znalezienie odpowiedzi na pytanie, jaka jest optymalna droga, z punktu widzenia realizacji tej zasady, do zawodu sędziego.
Co się liczy
Jak zatem rozumieć profesjonalizm ujmowany przez pryzmat tych elementów? Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest oczywista. Podstawowym elementem jest tu charakter człowieka – sędziego oparty na przymiotach wrodzonych, ale ukształtowany poprzez zdobycie nie tylko wiedzy, ale nade wszystko wystarczającego doświadczenia.
Przepisy pozornie chronią niezawisłość sędziowską tylko przed „cięższymi próbami", które mogą prace sędziego utrudniać. Niewystarczająca jest więc tu wiedza niepoparta praktyką, uzyskana w toku aplikacji. Nie możemy bowiem oddzielić zasady niezawisłości sędziego od jego roli na sali rozpraw. Wiedza i doświadczenie osoby wykonującej funkcje sędziego będą gwarancją przeprowadzenia w sposób szybki, prawidłowy i rzetelny procesu zakończonego sprawiedliwym wyrokiem. Autorytet sędziego nie może być oparty wyłącznie na władzy wynikającej z przepisów prawa czy jego cech osobowościowych, ale musi być poparty fachowością i doświadczeniem. Bez spełnienia bowiem tych warunków niezależność sędziowska może się stać tylko pustym sloganem. Jest to szczególnie ważne w kraju o ciągle młodej tradycji demokratycznej, przeregulowanej – i przez to słabej – legislacji, w którym szacunek do organów władzy publicznej oraz prawa jest dopiero budowany i z pewnością nie jest wystarczający.
