Weszła w życie ustawa o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (19.11.2007 r. DzU nr 191, poz. 1365 ze zm.). Akt ten spowodował małą rewolucję w wielu urzędach w Polsce. Ustawa nakazała uregulowanie stanów prawnych nieruchomości Skarbu Państwa i jednostek samorządu, co jest zadaniem niełatwym, głównie z powodu zawikłanych losów powojennej Polski. Mimo że znaczna część nieruchomości uzyskała wreszcie swoje księgi wieczyste, to do tej pory organy borykają się z działkami o nieustalonym stanie prawnym. Stoją wobec trudnego zadania uregulowania nieruchomości, które nigdy właściciela nie mają.
Przełomem dla nieruchomości niczyich stało się orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2012 r., sygn. I CSK 220/12 (niepubl.), gdzie SN dopuścił zastosowanie art. 713 Kodeksu Napoleona, który obowiązywał na fragmencie obecnych ziem polskich (m.in. obszar Księstwa Warszawskiego), w okresie od 22 lipca 1807 r. do 31 grudnia 1946 r. Jak czytamy w uzasadnieniu „stanowi on źródło nabycia przez państwo własności rzeczy ruchomych i nieruchomości, nieposiadających właściciela, a zatem w oparciu o ten przepis państwo, z mocy samego prawa, stawało się właścicielem takich rzeczy, bez konieczności potwierdzania tego faktu decyzją administracyjną lub jakimkolwiek innym dokumentem..." Rozpoznając skargę kasacyjną w sprawie o urządzenie księgi wieczystej na podstawie art. 713 KN, SN sformułował kilka uwag, które są istotnymi wskazówkami dla organów zobowiązanych do zajmowania się nieruchomościami publicznymi. Sąd przesądził, iż art. 713 KN może nadal stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej, wskazując, że „dopuszczalne jest, co do zasady, przyjęcie wyłącznie przepisu prawa jako samoistnej podstawy nabycia własności, jednakże taka możliwość istnieje tylko wtedy, gdy nie ma żadnych wątpliwości co do stanu prawnego nieruchomości (...)", podmiot wnioskujący zaś „musi udowodnić, że w określonym momencie obowiązywania art. 713 KN, najpóźniej w dniu 31 grudnia 1946 r., (...) nieruchomość była nieruchomością niemającą właściciela". Jak udowodnić brak właściciela i to na datę 31 grudnia 1946 r.? Nasuwa się kilka rozwiązań:
Pierwsze, to badanie historii rejestru gruntów – od daty jego założenia do chwili obecnej. A zakładany był od lat 50. XX wieku z wykorzystaniem aktualnych i archiwalnych dokumentów. Nie zetkniemy się z sytuacją, aby rejestr powstał przed 31 grudnia 1946 r.; do udokumentowania pozostaje zatem wycinek czasowy, od tej daty, do chwili urządzenia ewidencji gruntów.
Drugie rozwiązanie to przeprowadzenie z urzędu postępowania wyjaśniającego, mającego na celu zbadanie wcześniejszych losów nieruchomości. Postępowanie powinno obejmować badanie archiwów pod kątem dokumentacji własnościowej.
Trzecia możliwość to opublikowanie ogłoszenia, iż Skarb Państwa przypisuje sobie prawo własności konkretnej nieruchomości, na podstawie art. 713 KN i wezwanie osób zainteresowanych. Wykorzystanie przez organ tych możliwości, a najlepiej ich połączenie, powinno wystarczyć do udowodnienia okoliczności faktycznych, z którymi art. 713 KN wiąże skutki prawne w postaci nabycia prawa własności, tak jak wymaga tego SN. Dopuszczenie regulacji stanu prawnego nieruchomości na podstawie Kodeksu Napoleona powoduje, że system prawny znalazł swoje wyczerpujące dopełnienie. W ten sposób realizuje się teza, że w Polsce nie ma nieruchomości niczyich.
