Rewolucji śmieciowej podwójna rocznica - Maciej Kiełbus

Dokładnie 1 lipca br. mijają trzy lata od uchwalenia przez Sejm nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która zainicjowała tzw. rewolucję śmieciową. Jednocześnie w tym samym dniu przypada pierwsza rocznica wdrożenia w większości polskich gmin nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, co bez wątpienia uznać należy za najważniejsze wydarzenie upływającej VI kadencji samorządu terytorialnego szczebla gminnego.

Diametralna zmiana

Nowe rozwiązania prawne miały przede wszystkim na celu uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi (w tym całkowite wyeliminowanie nielegalnych składowisk odpadów) oraz zmniejszenie ilości odpadów komunalnych kierowanych na składowiska odpadów. Osiągnięciu tych celów miała służyć diametralna zmiana „systemu odpadowego" oraz wynikające z niej przeobrażenie pozycji gminy w tym systemie. Gmina i jej organy stały się bowiem elementem centralnym odpowiedzialnym m.in. za stworzenie lokalnych podstaw prawnych nowego systemu, wybór w trybie przetargu operatora zajmującego się odbiorem odpadów komunalnych oraz pobór opłaty za zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości.

Rewolucja śmieciowa stanowiła (i nadal stanowi) wyzwanie dla wielu podmiotów, które zostały skonfrontowane z nowymi rozwiązaniami prawnymi. Podwójna rocznica skłania do sformułowania pierwszych ocen w tym zakresie oraz prognoz na przyszłość.

Przede wszystkim ocenie poddać należy organy gmin. Pomimo katastroficznych wizji, które prezentowano przed 1 lipca 2013 roku, w większości polskich gmin udało się wdrożyć nowy system gospodarki odpadami komunalnymi, unikając dantejskich scen i wszechobecnych odpadów. Nie uniknięto jednak, zwłaszcza w początkowym okresie czy też przy okazji szczególnych zdarzeń (np. świąt), trudności związanych z przepełnionymi pojemnikami na odpady czy też z odpadami wielkogabarytowymi wystawianymi, zgodnie z dotychczasowymi przyzwyczajeniami, w dowolnym czasie w pobliżu altan śmietnikowych. Tego typu sytuacje, skwapliwie dokumentowane, trafiały do internetu czy mediów lokalnych, stając się w niektórych miejscach ilustracją wprowadzanych zmian. Ilustracje tego typu nader często mogą powracać podczas zbliżającej się samorządowej kampanii wyborczej.

Organy gmin, działając na podstawie niejednoznacznych przepisów (będących przedmiotem licznych i nie zawsze jednolitych orzeczeń sądów administracyjnych), nie uniknęły przy tym podejmowania uchwał, których legalność budzi poważne wątpliwości. Dotyczy to chociażby uchwał w sprawie wysokości stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, które w niektórych przypadkach ustalane były w całkowitym oderwaniu od rzeczywistych kosztów funkcjonowania systemu (np. stawki w wysokości 2,50 zł czy 3 zł od mieszkańca). Niestety, nie na wszystkie tego typu naruszenia w sposób właściwy zareagowały organy nadzoru (wojewodowie, regionalne izby obrachunkowe).

W konsekwencji do dziś w wielu gminach prawidłowość obowiązujących uchwał stoi pod znakiem zapytania. Tego typu uchwały, będące aktami prawa miejscowego, stanowią swoiste niewybuchy, które w każdym czasie mogą eksplodować w razie ich skutecznego zaskarżenia do sądu administracyjnego przez każdego z właścicieli nieruchomości bądź organy nadzoru czy prokuratora. Skutki prawne z tym związane mogą być daleko idące, biorąc pod uwagę, iż sądy administracyjne stwierdzają nieważność uchwał (ich części) niezgodnych z prawem, co wywołuje skutki prawne od chwili ich podjęcia (a więc z mocą wsteczną). Oznacza to zatem, iż wszystkie czynności (wydanie decyzji, pobór opłat) podejmowane na podstawie zakwestionowanych uchwał pozbawione były podstaw prawnych.

Problemy interpretacyjne

Nowy system gospodarki odpadami komunalnymi uwidocznił także problemy interpretacyjne związane ze stosowaniem ustaw obowiązujących w naszym systemie prawnym od wielu lat. Przykładem w tym zakresie mogą być zaskakujące orzeczenia samorządowych kolegiów odwoławczych, które rozpatrując odwołania od decyzji dotyczących opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, negują możliwość powierzania kompetencji w tym zakresie organom związków międzygminnych. Kwestionowana jest zatem jedna z kluczowych zasad funkcjonowania tego typu form współpracy międzygminnej, oparta na przepisach obowiązujących od prawie 25 lat!

Kolejne nowelizacje ?przy braku wizji

Próbą rozwiązania powyższych problemów mają być kolejne nowelizacje ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Pierwsze projekty w tym zakresie procedowane są już przez Sejm, inne zaś przygotowywane dopiero przez Ministerstwo Środowiska. Analiza dotychczasowych propozycji wskazuje, iż w podwójną rocznicę rewolucji śmieciowej nadal nie ma wizji docelowego modelu systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Jedno z kluczowych pytań dotyczy granic samodzielności gmin w kreowaniu rozwiązań w tym zakresie.

Pierwotnie pozostawiono gminom względną samodzielność, akcentując przede wszystkim określone cele, które mają zostać przez nie osiągnięte. Obecne propozycje zdają się zmierzać w stronę częściowego ujednolicania systemów gminnych w skali całego kraju, m.in. poprzez określenie minimalnej częstotliwości odbioru odpadów czy sposobu ich selektywnej zbiórki. Niezmiennie toczą się dyskusje o możliwości powierzania zadań własnym spółkom (tzw. zamówienia in-house) czy o roli spółdzielni mieszkaniowych w nowym systemie.

Wszystko to sprawia, że pomimo upływu roku od wdrożenia nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi rewolucji śmieciowej nie można uznać za zakończoną. Zmiany w tym zakresie trwają i trwać będą, chociaż obecnie nikt nie potrafi określić, w jakim ostatecznie zmierzają kierunku.

CV