Prawo wniesienia kasacji dla ministra to uderzenie w niezawisłość

Wydawać by się mogło, że wśród mocno okrojonych ustrojowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej podstawowe znaczenie wciąż jeszcze mają gwarancje przedmiotowej niezawisłości, a wśród nich zakaz zmiany orzeczeń sądowych przez jakiekolwiek organy władzy wykonawczej czy ustawodawczej.

Jak za komuny

Zakaz zmiany orzeczeń sądowych nie oznacza jednak, że działalność sądów nie podlega kontroli. Ma ona zróżnicowany charakter, bo jest nadzór nad orzecznictwem sądowym, zwany judykacyjnym, i nadzór administracyjny.

Nadzór nad orzecznictwem sądowym można podzielić na sprawowany przez Sąd Najwyższy oraz sprawowany przez sądy powszechne w toku instancji. Nadzór administracyjny dotyczy działalności administracyjnej sądów. Działalność administracyjna zaś zgodnie z definicją z art. 8 prawa o ustroju sądów powszechnych polega na zapewnieniu odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądu i wykonywania przez niego zadań wymiaru sprawiedliwości i ochrony prawnej oraz zapewnienie właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu.

Projekt zmian kodeksu postępowania karnego przewidujący zmianę jego art. 521 i uprawnienie ministra sprawiedliwości do wnoszenia kasacji od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie przełamuje dotychczasowy podział jego kompetencji nadzorczych, przyznając mu de facto uprawnienie do badania orzecznictwa sądowego. To powrót do peerelowskiego status quo.

Przypomnę, że klub PiS, składając latem 2012 r. projekt takiej zmiany, argumentował, że uprawnienie do składania kasacji pozwoliłoby ministrowi sprawiedliwości na interwencję w sytuacjach, gdy sędziowie popełniają „karygodne błędy". Projekt ten mimo krytyki środowisk sędziowskich, ale przy akceptacji Ministerstwa Sprawiedliwości, przyjęły Sejm i Senat.

Nie trzeba być znawcą historii prawa ustrojowego, aby pamiętać, że przyznanie kompetencji ministrowi do wnoszenia rewizji nadzwyczajnej w 1950 r. wynikało z potrzeby oddziaływania na orzecznictwo. Głoszono, że minister sprawiedliwości jest członkiem rządu i musi go informować, jak kształtuje się orzecznictwo, aby w razie stwierdzenia ujemnych skutków społecznych, gospodarczych czy politycznych wystąpić z odpowiednią inicjatywą legislacyjną.

Skontrolować i usunąć

Organom nadzoru administracyjnego służyło prawo kontroli orzecznictwa. Twierdzono, że nadzór administracyjny nie wkracza w konkretną sprawę, nie narzuca sędziemu rozstrzygnięcia, za to daje mu przesłanki prawidłowego politycznie wykładania przepisów. Niezawisłość sędziowska zaś nie może być rozumiana sztywno i nie oznacza niezależności od polityki państwowej. Jak w praktyce wyglądał nadzór zwany eufemistycznie administracyjnym, chyba nie trzeba nikomu przypominać. A może jednak trzeba?

Przypomnę zatem, że nadzór administracyjny, który ze swej definicji powinien dotyczyć administracji sądowej, obejmującej zarząd środkami osobowymi i materialnymi, rozciągnięto, jak to wówczas zwano eufemistycznie, na administracyjną kontrolę orzecznictwa.

Odnosić się ona miała także do badania treści orzecznictwa, w celu usunięcia nieodpowiednich wniosków dotyczących polityki kadrowej i umożliwienia ministrowi sprawiedliwości wykonywania zadań związanych z ciążącą na nim odpowiedzialnością za wymiar sprawiedliwości. Odpowiedzialność ta dotyczyła zaś nie tylko polityki kadrowej i spraw finansowo-gospodarczych, lecz również treści orzecznictwa i ogólnej polityki w orzecznictwie sądowym.

Wkraczanie ?opłotkami

Uznawano także, że minister sprawiedliwości wprawdzie nie może wkraczać w dziedzinę objętą nadzorem judykacyjnym, może jednak swoje stanowisko sygnalizować, orzecznictwo sądowe krytykować i wskazywać prawidłowy kierunek polityki orzecznictwa. Służyła mu do tego rewizja nadzwyczajna od wadliwych orzeczeń oraz zgłaszanie do Sądu Najwyższego wniosków o wyjaśnienie przepisów prawnych i wydanie wytycznych dla wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej. Z tych uprawnień wywodzono kompetencje ministra sprawiedliwości do analizy i krytyki orzecznictwa sądowego. Minister był uprawniony do sygnalizacji i wskazywania właściwego kierunku polityki orzecznictwa.

Sekretarz skazał

W praktyce dążono do takiego ukształtowania struktury sądownictwa, aby realizowało ono doraźne cele polityczne. Wzmacniano pozycję organów nadzoru poprzez szerokie rozbudowanie instytucji nadzoru sądowego, zwiększanie liczby wizytatorów i delegowanych sędziów.