Wojciech Labuda: Samo podwyższenie zasiłku pogrzebowego to za mało

Nie po to funkcjonuje elektroniczny Rejestr Stanu Cywilnego, aby wymagać od obywatela noszenia dokumentów z jednego urzędu do drugiego.

Publikacja: 19.09.2024 04:28

Wojciech Labuda: Samo podwyższenie zasiłku pogrzebowego to za mało

Foto: Adobe Stock

Chociaż rządzący zbliżają się (dość powoli) do realizacji jednego ze „100 konkretów na 100 dni”, tj. podwyższenia kwoty zasiłku pogrzebowego – nie pokusili się oni, aby przy tej okazji rozwiązać wiele innych problemów związanych m.in. z procedurą przyznawania świadczeń. Szkoda tym bardziej, że propozycje rozwiązań, także w postaci konkretnych przepisów, zostały wypracowane w ostatnich latach.

Zasiłek pogrzebowy jest bowiem jednym z ostatnich świadczeń, przyznawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, co do którego nie ma możliwości złożenia kompletnego wniosku online. Wynika to z konieczności przedstawienia rachunków, potwierdzających poniesienie kosztów pogrzebu. Co więcej, do wniosku konieczne jest dołączenie odpisu skróconego aktu zgonu oraz dokumentów potwierdzających pokrewieństwo ze zmarłym. Wszystko to powoduje, że rodzina zmarłego, pozostająca w sytuacji traumatycznej, zmuszona jest do wędrowania po urzędach i zbierania dokumentów.

Jakby tego było mało, zasiłki pogrzebowe uregulowane są nie w jednej, ale w aż 16 ustawach, dotyczących FUS, KRUS, służb mundurowych, żołnierzy, sędziów czy prokuratorów. Część regulacji znajduje się w dodatku w rozporządzeniach wykonawczych do ustaw. Wszystko to powoduje nie tylko konieczność nowelizacji tak dużej liczby aktów prawnych przy zwykłej zmianie wysokości zasiłku, ale też doprowadziło do rozbieżności w zasadach przyznawania zasiłków pomiędzy różnymi systemami zabezpieczenia społecznego.

Już w 2019 r. ówczesny rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar w swoim wystąpieniu zwracał uwagę Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji na to, że policjantom czy strażakom zasiłek pogrzebowy nie przysługuje z tytułu śmierci rodzeństwa, podczas gdy inaczej jest m.in. w Służbie Ochrony Państwa czy Straży Granicznej. Jeszcze większe różnice występują w przypadku specjalnych uprawnień szefów poszczególnych służb do pokrywania kosztów pogrzebu mundurowych, którzy zginęli w trakcie służby lub akcji ratowniczej.

Czytaj więcej

Zasiłek pogrzebowy podzielił resorty. Czy dojdą do porozumienia?

Zasiłek pogrzebowy za rachunek. Rozbieżności interpretacyjne

Oprócz niespójności pomiędzy poszczególnymi aktami prawnymi, występują również niestety rozbieżności interpretacyjne. W KRUS do wypłaty zasiłku wystarczające jest dołączenie rachunku za trumnę, natomiast ZUS nie tylko wymagać ma całości rachunków do kwoty zasiłku, ale też bywa, że w poszczególnych oddziałach różnie interpretowane jest pojęcie kosztów pogrzebu, co wpływa na ich kwalifikowalność. Wątpliwości w tych przypadkach rozstrzygane są przez sądy.

Obok różnych podstaw prawnych funkcjonują ponadto odrębne instytucje wypłacające zasiłki – ZUS, KRUS, ale i Zakłady Emerytalno-Rentowe MSWiA, Biura Emerytalne Ministerstwa Obrony Narodowej i in. Co istotne ze względu na brak koordynacji pomiędzy tymi instytucjami, istnieje realne ryzyko wypłacenia z tego samego tytułu więcej niż jednego zasiłku pogrzebowego (np. jedno dziecko zmarłego ubezpieczone w ZUS, a drugie będące funkcjonariuszem służby mundurowej).

W latach 2021–2023 w ramach międzyresortowego zespołu powołanego w Kancelarii Premiera, w skład którego weszli przedstawiciele Ministerstwa Cyfryzacji, Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, ZUS, KRUS i wszystkich pozostałych instytucji emerytalno-rentowych oraz poszczególnych służb, wypracowano propozycje zmian.

Propozycje zmian w zasiłku pogrzebowym są gotowe

Z perspektywy obywatela najbardziej istotną zmianą miało być umożliwienie, aby wnioski o zasiłki pogrzebowe można było składać w 100 proc. elektronicznie, a także, aby w ich imieniu mogły to robić zakłady pogrzebowe. Jedynie w skrajnie rzadkich przypadkach, kiedy o zasiłek występowałby ktoś spoza kręgu najbliższych zmarłego lub więcej niż jedna osoba, konieczne byłoby przedstawienie dodatkowej dokumentacji.

Zniknąć miał też obowiązek przedstawiania odpisu skróconego aktu zgonu czy dokumentów potwierdzających pokrewieństwo ze zmarłym. Wszakże nie po to funkcjonuje elektroniczny Rejestr Stanu Cywilnego, aby wymagać od obywatela noszenia dokumentów z jednego urzędu do drugiego. Warto przy tym zauważyć, że już dziś zakłady pogrzebowe często wyręczają obywateli w składaniu wniosków do ZUS, a środki (zazwyczaj mniejsze niż poniesione koszty pogrzebu) trafiają od razu na konto przedsiębiorcy.

ZUS w roli „hubu”

Stworzony na potrzeby zakładów pogrzebowych system informatyczny, obsługiwany przez ZUS, pozwoliłby również administracji skarbowej na lepszą kontrolę branży, w której, według raportu Centrum Analiz Legislacyjnych i Polityki Ekonomicznej z 2019 r. pt. „Branża pogrzebowa w Polsce. Diagnoza i wyzwania”, szara strefa sięga aż 400 mln zł. Nie mówiąc już o uniknięciu wspomnianego ryzyka podwójnego ubiegania się o zasiłek w różnych instytucjach emerytalno-rentowych. ZUS pełniłby zatem rolę „hubu”, zbierającego wnioski o zasiłki pogrzebowe, rozdzielającego je (automatycznie) do właściwych instytucji i monitorującego, do kogo są wypłacane.

Obywatele lub przedsiębiorcy szybciej zobaczyliby też środki na koncie – skrócony miał zostać ustawowy maksymalny termin na wypłatę zasiłku – z dzisiejszych 30 do 14 dni.

Co więcej, wprost w przepisach miał się znaleźć otwarty katalog wydatków, które można finansować z zasiłku pogrzebowego, aby uniknąć dzisiejszych rozbieżności i zwiększyć pewność prawa wśród obywateli. To, że np. poniesienie kosztów nagrobka nie uprawnia do zasiłku, wynikałoby więc wprost z przepisów, nie zaś z orzecznictwa.

Ujednolicenie zasad zasiłków

W ramach przygotowanych propozycji zakładano również ujednolicenie zasad przyznawania zasiłków (we wszystkich ustawach odwołując się do zasad opisanych w ustawie o FUS), ale też zasad pokrywania kosztów pogrzebu przez szefów danych służb mundurowych, jeżeli śmierć nastąpiła na skutek wypadku pozostającego w związku ze służbą lub akcją ratowniczą. Ujednolicono by również katalog osób uprawnionych. Kolejne zmiany wysokości zasiłku lub katalogu uprawnionych nie wiązałyby się więc z koniecznością nowelizacji dodatkowych 15 ustaw.

Pakiet wskazanych rozwiązań w postaci gotowych projektów aktów prawnych za rządów PiS czekał na decyzję co do podwyższenia zasiłku… czego ostatecznie podjął się dopiero nowy rząd koalicyjny. Propozycje zmian trafiły do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w styczniu br. Warto byłoby z nich skorzystać, odciążając tym samym rodziny zmarłych, aby w trudnych chwilach nie musieli się martwić niepotrzebną w dobie funkcjonującej e-administracji biurokracją.

Autor w latach 2021–2023 był pełnomocnikiem prezesa Rady Ministrów ds. ochrony miejsc pamięci, odpowiedzialnym m.in. za przygotowanie kompleksowej reformy prawa funeralnego

Chociaż rządzący zbliżają się (dość powoli) do realizacji jednego ze „100 konkretów na 100 dni”, tj. podwyższenia kwoty zasiłku pogrzebowego – nie pokusili się oni, aby przy tej okazji rozwiązać wiele innych problemów związanych m.in. z procedurą przyznawania świadczeń. Szkoda tym bardziej, że propozycje rozwiązań, także w postaci konkretnych przepisów, zostały wypracowane w ostatnich latach.

Zasiłek pogrzebowy jest bowiem jednym z ostatnich świadczeń, przyznawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, co do którego nie ma możliwości złożenia kompletnego wniosku online. Wynika to z konieczności przedstawienia rachunków, potwierdzających poniesienie kosztów pogrzebu. Co więcej, do wniosku konieczne jest dołączenie odpisu skróconego aktu zgonu oraz dokumentów potwierdzających pokrewieństwo ze zmarłym. Wszystko to powoduje, że rodzina zmarłego, pozostająca w sytuacji traumatycznej, zmuszona jest do wędrowania po urzędach i zbierania dokumentów.

Pozostało 86% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Opinie Prawne
Tomasz Pietryga: Komisja Wenecka czyli wyższa, mądrzejsza instancja
Opinie Prawne
Ewa Łętowska: Lekcja nieznanego języka – czyli premier o prawie azylowym
Opinie Prawne
Tomasz Pietryga: Rok Donalda Tuska na polu minowym praworządności
Opinie Prawne
Marek Kutarba: Oskładkowanie zleceń w interesie obywateli czy budżetu?
Opinie Prawne
Stykowski, Tarnowska: Jak wyliczyć odszkodowanie za budynek rolniczy?