Dariusz Furdzik: Kodeks karny nowoczesny i racjonalny

Założenie Wojciecha Górowskiego („Kodeks karny śred- niowieczno-totalitarny”, „Rzeczpospolita” z 12 lipca 2022 r.), że najnowsza, przyjęta przez Sejm 7 lipca, nowelizacja kodeksu karnego miałaby, zdaniem jej autorów, prowadzić do „zmierzchu przestępczości” i „powszechnego bezpieczeństwa” jest zbyt idealistyczne i nie docenia poczucia realizmu twórców tych zmian. Lektura opinii pana mecenasa przywołuje w pamięci jedną z anegdot dotyczącą Dawida Michała Anioła. Możny obywatel Florencji miał po obejrzeniu dzieła stwierdzić: „Ładnie, ale nos krzywy”.

Czytaj więcej

Prawo karne

Prof. Wróbel: zmiany w kodeksie karnym to symboliczne dokręcanie śruby

Wywołanie przez system prawny obiektywnego przekonania o niesprawiedliwości kary u osoby, która faktycznie popełniła przestępstwo, to jest dramat. Bo wtedy robimy z niej ofiarę – mówi o zmianach w kodeksie karnym prof. Włodzimierz Wróbel z Uniwersytetu Jagiellońskiego, sędzia Izby Karnej Sądu Najwyższego.

Niezależnie od ocen dogmatycznoprawnych, nie można zapominać, że zmiany w kodeksie karnym są również odpowiedzią na problemy praktyki, co w realiach dynamiki obrotu gospodarczego dotyczy zwłaszcza przestępczości gospodarczej.

Zwalczanie przestępczości

Nowelizacja wprowadza liczne zmiany w kodeksie karnym, ale również w kodeksie postępowania karnego i innych ustawach, odnoszące się do szeregu zagadnień i instytucji prawnych, nie tylko w zakresie określenia sankcji karnych. Wiele z tych zmian ma bardzo istotne znaczenie praktyczne.

Nawet jeżeli przestępczość w Polsce nie wykazuje istotnej dynamiki wzrostu, nie zwalnia to państwa z obowiązku zbudowania skutecznego i spójnego systemu reakcji karnych. Konsekwentnie wprowadzane zmiany w przepisach karnych mają na celu m.in. usprawnienie działań prokuratury, która od kilku lat skutecznie walczy m.in. z mafiami vatowskimi, zorganizowanymi grupami przestępczymi zajmującymi się niedozwoloną dystrybucją leków czy tzw. ustawianiem przetargów. Obecna nowelizacja ma służyć dalszemu zwiększaniu efektywności zwalczania przestępczości w tym zakresie.

Nowelizacja wprowadza istotne zmiany w zakresie tzw. zmów przetargowych, dostosowując brzmienie przepisów do konkretnych stanów faktycznych, w których ściganie sprawców zmów przetargowych na wielomilionowe kwoty było utrudnione, a czasem wręcz niemożliwe. Teraz o wiele łatwiej będzie ścigać nieuczciwych kontrahentów wchodzących w zmowy przetargowe na wielomilionowe kwoty, co ma szczególne znaczenie przy zaangażowaniu w umowy środków publicznych. Chronić się będzie wszystkie przetargi, niezależnie od tego, jaki podmiot je organizuje, a także inne niż przetarg formy zamówień publicznych.

Po zmianach, jeszcze przed formalnym otwarciem przetargu, w ramach jego przygotowań, wejście w nieuczciwe, przestępne porozumienie osób reprezentujących np. spółki chcące wziąć udział w przetargu będzie mogło spotkać się z reakcją karną. Zmiany mają też na celu wyeliminowanie patologii, gdy podmiot, formalnie pokrzywdzony, nie był zainteresowany złożeniem wniosku o ściganie. Dotyczyło to np. przetargów na wykonanie usług finansowanych z funduszy europejskich, gdy organizator przetargu, współdziałający z uczestnikami przetargu, celowo zawyżał cenę usług, wyłudzając w ten sposób dotacje. Teraz taki czyn będzie ścigany z urzędu.

Także w tzw. niegospodarności, w przypadku sprowadzenia niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, wprowadzono możliwość składania wniosku o ściganie nie tylko przez pokrzywdzonego, ale także przez wspólnika spółki lub członka pokrzywdzonej spółdzielni, co poszerzy funkcję ochronną tego przepisu. Każdy członek spółdzielni będzie mógł zadbać o interesy majątkowe spółdzielni i przeciwdziałać występującym w nich nieprawidłowościom, niezależnie od tego, co zrobią władze spółdzielni, które nie zawsze są zainteresowane, z różnych powodów, inicjowaniem postępowania karnego.

Uchwalona przez Sejm ustawa wprowadza także, w celu zwiększenia ochrony interesów pokrzywdzonych, odpowiedzialność karną za uchylanie się od naprawienia szkody lub też obowiązku zadośćuczynienia za doznaną przez pokrzywdzonego krzywdę.

Nowelizacja wprowadza zróżnicowanie reakcji karnej w obszarze przestępstw gospodarczych, w uzależnieniu od wysokości szkody. Warto przy tym zaznaczyć, że wprowadzenie w marcu 2017 r. tzw. zbrodni fakturowej i podwyższenie sankcji karnej przyczyniło się do skutecznego ścigania tego rodzaju przestępczości. Grożąca kara ma zatem swoje znaczenie.

Większa skuteczność

Nikt nie ma zamiaru na podstawie zmienionych przepisów wiązać ręce sędziom i poprzez zmiany dyrektywy wymiaru kary pozbawić ich możliwości kształtowania kary. Nie jest to „średniowieczne – totalitarne” prawo, jak pan mecenas to określił. Kodeks nie karze za rzucanie czarów, jak prawo salickie, nie ustanawia legalnej teorii dowodowej. Art. 53 k.k. ma na celu wprowadzenie równowagi pomiędzy dyrektywą prewencji ogólnej i dyrektywą prewencji indywidualnej. Nie jest to zamach na sędziowski wymiar kary.