Marginalnym zadaniem sądu administracyjnego, w sprawnie działającym państwie, winna być obrona podatników przed ewidentnymi błędami skarbówki. Minimalne jest ryzyko nałożenia podatku niezgodnego z określonym przepisem, ponieważ Ordynacja podatkowa nakazuje organom działanie jedynie na podstawie i w granicach prawa i dodatkowo obywatelom służy odwołanie od decyzji urzędu skarbowego do izby skarbowej. Choć nawet te minimalne założenia stosowania prawa podatkowego z bardzo wielu powodów, jak choćby źle napisane i nieprecyzyjne przepisy, w praktyce urastają w naszych realiach do rangi znacznie większych problemów.
Natomiast prawdziwym zadaniem sądu powinno być coś zupełnie innego. Reagowanie/ochrona praw podatników, gdy wyobraźnia ustawodawcy nie ogarnęła wszystkich życiowych sytuacji. Gdy stosowanie przepisów - wydających się prostymi - wprost, ale w oderwaniu od kontekstu prowadzi do naruszania podstawowych praw obywatelskich, a często również do absurdów.
Przywołajmy, wcale nie taką rzadką sytuację, że doszło do tzw. doręczenia zastępczego decyzji nakładającej na obywatela podatek. Podatnik popełnił błąd nie odbierając jej z poczty i stała się ostateczna. Więc organ wszczął egzekucję – zajął wynagrodzenie podatnika, co spowodowało, że dowiedział się o decyzji, ale na jej zaskarżenie było już za późno. Egzekucja z mocy prawa generuje wysokie koszty egzekucyjne obciążające zobowiązanego, które w istocie są dodatkową karą za nieuregulowanie podatku w terminie i mają też na celu zniechęcenie do uchylania się od płacenia podatków.
Jednocześnie, co też nie jest rzadkością, doszło do zmiany linii orzeczniczej sądu w danej sprawie lub MF dokonał zmiany wykładni przepisów, co oznacza, że decyzja jest w sposób oczywisty niezgodna z prawem. Jednak z uwagi na upływ terminu podatnik nie może tej decyzji zaskarżyć do organu wyższej instancji. Zgodnie z poglądem doktryny nie jest to również przesłanka ani do wznowienia postępowania ani do stwierdzenia jej nieważności. Pokrzywdzonemu podatnikowi w takiej sytuacji pozostaje możliwość skorzystania z trybu umorzenia zaległości w ramach realizacji interesu publicznego i cała zaległość zostaje umorzona. Taka droga została wypracowana właśnie przez dobrze działający sąd administracyjny, który przedstawił administracji sposób wykładni przepisów dotyczących umorzenia zaległości. Bowiem z przepisów o ulgach podatkowych nie wynika to wprost. I początkowo organy odmawiały umorzenia, gdy decyzja nakładająca podatek była w sposób oczywisty niezgodna z prawem. Obecnie każdy urzędnik wie, że musi w takiej sytuacji umorzyć zaległość.
Ale problemem pozostają koszty egzekucyjne, które żyją tzw. życiem niezależnym od zaległości podatkowej. Zaległość umorzona została w jednym pokoju urzędu skarbowego, a koszty egzekucyjne to sprawa innego pokoju w tym samym urzędzie. Co oznacza, że to dwa zupełnie różne postępowania. Egzekutor odmawia zwrotu pobranych kosztów powołując się na brak odpowiedniej regulacji prawnej.
Czytaj więcej
Uchwała I FPS 5/17 z 2018 roku w sposób ostateczny zamknęła budzącą poważne wątpliwości, a trwającą 18 lat wykładnię przepisów dotyczącą skutków egzekucji dla biegu terminu przedawnienia zobowiązania. Ograniczenie się do wykładni jedynie literalnej treści przepisu uznane zostało za niewystarczające, ponieważ egzekucja na podstawie wadliwej decyzji nie może wywoływać skutku w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia.
Pobranie kosztów egzekucyjnych w takiej sytuacji jest całkowicie absurdalne. Organ państwa wydał niezgodną z prawem decyzję, naprawił swój błąd poprzez umorzenie zaległości, to nie może obciążać kosztami egzekucyjnymi, które są pochodną od zaległości. W istocie obywatel nie uchylał się z zapłatą zobowiązania podatkowego, ponieważ okazało się, że żadne zobowiązanie na nim nie ciążyło. Czyli w sposób wieloetapowy wykazano, że wszczęto postępowanie egzekucyjne bezzasadnie, bowiem organ egzekucyjny został wprowadzony w błąd przez organ podatkowy.
I właśnie do takich sytuacji powołany został sąd administracyjny, który ma chronić praw obywateli. A powyżej wykazano, że prawo własności obywatela zostało ewidentnie naruszone – nałożono w decyzji błędny podatek. Sąd powinien więc przedstawić administracji wykładnię obowiązujących przepisów, która będzie uwzględniała cel przepisów o kosztach postępowania egzekucyjnego, aby obywatel w trybie administracyjnym bezzwłocznie uzyskał zwrot tych kwot wraz z odsetkami za czas od poboru do dokonania zwrotu. Gdyby się okazało, że taka wykładnia przepisów nie jest możliwa, to winien sąd kierować pytanie do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów, które uniemożliwiają dokonanie zwrotu pobranych kosztów egzekucyjnych, gdy zaległość została umorzona w ramach realizacji interesu publicznego.
Tylko tak działający sąd jest gwarantem ochrony praw podatników. A w opisanym przypadku jest gwarantem ich niszczenia. Staje się organem kolejnej instancji dbającym o wpływy do budżetu. Tylko że to pojmowanie realizacji budżetu na poziomie tylko lekkiej modyfikacji mentalności Kalego. Ukraść [pieniądze] dla siebie tu i teraz, a spójne i długofalowe tworzenie budżetu to nie moja działka. I przy okazji niszczy zaufanie obywateli do państwa.
