Minister sięga po władzę nad sądami

Myliłby się jednak ten, kto sądziłby, że pomysłowość resortowych legislatorów wyczerpała się w tym jednym lakonicznym paragrafie. Apetyt na władztwo nad sądami ma zaspokoić jeszcze kilka innych nie mniej niepokojących przepisów. I tak, do art. 22 ustawy projekt przewiduje dodanie § 2a, który stanowi, że „Prezes sądu apelacyjnego, na żądanie ministra sprawiedliwości, przedstawia mu niezwłocznie informacje o toku postępowania w sprawach". Jak sędzia, czytając taki przepis, ma nie załamywać rąk? Jak to możliwe, że w sporze między niezawisłym sędzią a prezesem sądu w roli arbitra ma występować minister sprawiedliwości? Rozwiązania, które proponuje Ministerstwo Sprawiedliwości, będą sprzyjać jedynie zwiększaniu liczby ingerencji ministra w stosunku do sądów powszechnych.

Przygotowując taką a nie inną nowelizację, resort sprawiedliwości daje jasno do zrozumienia, że minister nie potrafi dzisiaj wykonywać swojego nadzoru administracyjnego  bez ściągania w zacisze resortowych gabinetów akt sądowych. Powiedzmy otwarcie: minister sprawiedliwości najwyraźniej źle znosi odseparowanie od bezpośredniego nadzoru nad sądami. A przecież jeszcze nie tak dawno jeden z wiceministrów, o ile dobrze pamiętam Wojciech Hajduk, chwalił się, że od 2012 r. do resortu nie ściągnięto żadnych akt sądowych. Cóż takiego wyadarzyło się przez ten czas, że Ministerstwo Sprawiedliwości postanowiło powrócić do tej niechlubnej praktyki. Otóż nic się nie wydarzyło.

Projekt prawa o ustroju sądów powszechnych, który daje ministrowi możliwość ściągania do resortu akt sądowych, cofa po prostu nasze gwarancje niezawisłości sędziowskiej do epoki kamienia łupanego. A tak byliśmy z nich dumni. Tak gratulowaliśmy prof. Adamowi Strzemboszowi, ówczesnemu pierwszemu prezesowi Sądu Najwyższego, że udało mu się z grupą prawników stworzyć konstytucyjny system gwarancji dla wymiaru sprawiedliwości, którego mogła nam pozazdrościć Europa, z Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu włącznie. Projekt nowelizacji przygotowany przez administrację rządową wszystkie te osiągnięcia wywraca teraz do góry nogami.  Czyni to    bezpardonowo, a autorzy tych niebezpiecznych zmian w prawie nawet nie silą się na wykazanie, dlaczego dotychczasowy system nadzoru administracyjnego nie zdaje egzaminu. A przecież zaczął on obowiązywać niespełna rok temu. Jeszcze na tych przepisach nie obeschła farba drukarska, jeszcze nie było okazji, by sprawdziły się  w praktyce, a już są złe, już nie wystarczają ministrowi sprawiedliwości, który chce odzyskać pełnię władzy nad sądami, jak to w nieodległej przeszłości bywało.

W stronę Sądu Najwyższego

Powiedzmy to wprost: zmiany w prawie o ustroju sądów powszechnych są dyktowane politycznie, a nie merytorycznie. Że tak jest w istocie, świadczy najlepiej brak poważnej dyskusji w środowisku prawniczym nad rozwiązaniami alternatywnymi. A takie rozwiązania istnieją. Buduje się je na takim samym ciężkim, grząskim gruncie jak u nas. Bo przecież nikt nie ma wątpliwości, że wytyczanie granicy między działalnością administracyjną a orzeczniczą sądów nie jest rzeczą łatwą. Dlatego w systemach demokratycznych pierwszeństwo przed nadzorem resortowym daje raczej systemom wspomagającym administrowanie sądami. Zajmują się tym specjalnie wyłonione przedstawicielstwa, np. rady sądownictwa, które funkcjonują rzecz jasna poza strukturami rządowymi. Istnieją także systemy w pełni menedżerskie, przy czym w tym przypadku, takiego menedżera powołuje prezes sądu.

Zmiany w prawie o ustroju sądów powszechnych  mają podłoże polityczne, a nie merytoryczne

Przenosząc te doświadczenia na Polski grunt, można spojrzeć wymownie w stronę Krajowej Rady Sądownictwa. Być może jeszcze lepszym kandydatem do przejęcia nadzoru administracyjnego nad sądami powszechnymi byłby Sąd Najwyższy. Takie nieśmiałe propozycje już padały przy różnych okazjach, ale nigdy nie odniosłem wrażenia, że wzbudziły one jakiekolwiek zainteresowanie urzędników z Ministerstwa Sprawiedliwości. Oni wolą krzątać się wokół prawa o ustroju sądów powszechnych i z roku na rok powiększać swoje imperium przy okazji nowelizacji ustawy.