Zwrot VAT: niekonstytucyjne praktyki urzędów skarbowych

Podatek od towarów i usług jako podatek obrotowy jest najbardziej związany obecnie z codziennym obrotem gospodarczym, co powoduje, iż jest on na bieżąco przystosowywany do najnowszych trendów w gospodarce. Specyfika tej należności publicznoprawnej objawia się w założeniu, iż nie powinna ona obciążać tych podatników uczestniczących w obrocie towarami i usługami, którzy nie są ich ostatecznymi odbiorcami. Ciężarem ekonomicznym tego podatku powinien być bowiem obciążony ostateczny beneficjent, czyli konsument jako odbiorca towaru lub usługi na ostatnim etapie obrotu gospodarczego.

Uwolnić od kosztów

Powyższa zasada w podatku od towarów i usług (tzw. zasada neutralności) wyrażana jest poprzez prawo do odliczenia podatku naliczonego. Niniejsza należność publicznoprawna nie jest jego obciążeniem ekonomicznym. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w swoim orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że prawo do odliczenia podatku od towarów i usług naliczonego zostało wprowadzone po to, aby uwolnić przedsiębiorcę od kosztów podatku zapłaconego lub podlegającego zapłacie w toku jego działalności gospodarczej.

Jak wskazywano w orzeczeniach, „wspólny system podatku od towarów i usług gwarantuje w ten sposób, iż wszelka działalność gospodarcza, niezależnie od jej celu lub rezultatu, jest opodatkowana w sposób całkowicie neutralny pod warunkiem, że działalność ta podlega temu podatkowi" – wyrok Trybunału z 15 stycznia 1998 roku, sygn. akt C-37/95 (Belgische Staat vs. Ghent Coal Terminal NV, opubl. Legalis). Orzecznictwo Trybunał Sprawiedliwości UE podnosi w swoich tezach, że prawo do odliczenia podatku naliczonego będące wyrazem zasady neutralności powinno być realizowane natychmiast, zatem ewentualne ograniczenia tym zakresie przewidziane przez ustawodawstwo państwa członkowskiego jako naruszające zasadę neutralności są sprzeczne z ogólnymi wymogami wspólnego systemu od wartości dodanej wynikającymi z nowej dyrektywy.

W związku z powyższym zasada neutralności wyraża się również w wyrażonym wyraźnie momencie powstania prawa do odliczenia, tj. w momencie, gdy podatek, który podlega odliczeniu, staje się wymagalny. Natomiast przesunięcie w czasie możliwości odliczenia podatku przez podatnika skutkowałoby przerzuceniem na podatnika finansowania Skarbu Państwa w tym okresie, co oznaczałoby, że podatek ten nie jest już neutralny dla podatnika. Z prawa do odliczenia podatnik powinien skorzystać niezwłocznie w odniesieniu do całej kwoty podatku naliczonego przy zakupach.

Warto zaznaczyć, że składową zasady neutralności jest nie tylko zasada odliczenia podatku, ale także zasada zwrotu nadwyżki podatku naliczonego na dobro podatnika. W przepisach polskiej ustawy o podatku od towarów i usług terminy zwrotu wynoszą co do zasady 60 dni, co oznacza de facto finansowanie się państwa środkami podatników. Powoduje to w praktyce, iż organy podatkowe nadużywają czasami swojego władztwa w zakresie zwrotu podatku nadwyżki podatku należnego podatnikom. W toku działalności prawie każdy przedsiębiorca stykał się z problemem braku lub dużego opóźnienia w zwrocie należnego podatku od towarów i usług.

Stan schizofrenii

Przedsiębiorcy prowadzący zgodnie z prawem swoją działalność składają wiele wniosków o zwrot różnicy podatku naliczonego nad należnym. Jednakże pomimo zazwyczaj oczywistości takiego zwrotu taki wniosek spotyka się z automatu z rozpoczęciem czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej przez organ podatkowy. Ponadto dochodzi także do wszczęcia kontroli wobec podmiotu, który wystawiał faktury VAT będące podstawą do zwrotu (tzw. kontrola krzyżowa).

Niestety, w ostatnim czasie można zauważyć coraz częstszą tendencję organów podatkowych do nadużywania swojej uprzywilejowanej pozycji. W toku kontroli dochodzi do kuriozalnych sytuacji, kiedy w tym stanie faktycznym organy podatkowe dokonują różnej oceny tego samego stanu faktycznego i jednocześnie wyciągają odmienne wnioski merytoryczne. Zazwyczaj organ zobowiązany do zwrotu twierdzi, iż zwrot jest niemożliwy (z uwagi ogólne stwierdzenie, iż np. faktura VAT nie dawała prawa do odliczenia podatku naliczonego), natomiast organ przeprowadzający kontrolę krzyżową (u wystawiającego fakturę VAT, którą zanegował poprzedni organ) stwierdza, iż działania są rzetelne, a wystawiona faktura VAT zgodna z prawem.

W konsekwencji pomimo bezspornego stanu faktycznego, podwójnej rozbieżnej kontroli zarówno u podatnika, jak i u kontrahenta powstają problemy z uzyskaniem zwrotu podatku naliczonego w podatku od towarów i usług.

Podatnicy, często mając na uwadze rozbieżne stanowiska organów podatkowych w zakresie tego samego stanu faktycznego, występują o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w zakresie spornego zagadnienia w podatku od towarów i usług. Niestety, zazwyczaj spotyka się to z odmową wszczęcia postępowania w sprawie przedmiotowego wniosku z uwagi braku w ich ocenie interesu prawnego.

Powyższe pokazuje, iż organy podatkowe w Polsce w żaden sposób nie wykazują się chęcią współpracy z podatnikiem, przedstawiają sprzeczne stanowiska wobec tego samego stanu, a w sytuacji gdy podatnik występuje z wnioskiem o wskazanie poprawnej formy opodatkowania spornego stanu, odmawiają procedowania w tym zakresie.

Powyższe działania naruszają podstawowe zasady konstytucyjne i ustawowe, tj. zasadę legalizmu (praworządności), zasadę zaufania do organów podatkowych oraz zasadę terminowości w załatwieniu spraw.

Zgodnie bowiem z art. 7 Konstytucji RP organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Zasada działania na podstawie przepisów prawa oznacza ograniczenie uprawnień organów podatkowych. Oznacza to, że organ podatkowy może zachować się w określony sposób tylko w sytuacji, gdy istnieje przepis prawa, który mu na to zezwala.

Drugą z zasad jest wprowadzona w art. 121 ordynacji podatkowej zasada prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych. W paragrafie drugim następuje dodatkowe wzmocnienie tej zasady poprzez zasadę pogłębiania zaufania, która wyraża się tym, iż organy podatkowe w toku prowadzonego postępowania obowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania. W orzecznictwie słusznie uznano, że celem tym jest ochrona stron postępowania przed organami państwa przed negatywnymi skutkami popełnianych przez nie błędów (wyr. NSA z 30.9.2003 r., III SA 3188/01, Legalis).

Natomiast zasada szybkości postępowania to art. 125 ordynacji podatkowej nakazuje, aby organ podatkowy działał w sprawie wnikliwie i szybko przy wykorzystaniu jak najprostszych środków do załatwienia sprawy. Jest to o tyle ważne dla wierzyciela podatkowego, że jeżeli organ nie zastosuje się do tej zasady i będzie działał zbyt opieszale, to może nastąpić szkoda na rzecz podatnika, jak np. poprzez brak należnego zwrotu podatku od towarów i usług, co powodować może zachwianie sytuacji finansowej danego podmiotu. Natomiast sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie, czyli natychmiast, od ręki.

Powyższe zasady mają zastosowanie do czynności kontrolnych. Ma to duże znaczenie, gdyż większość czynności, które powinny być realizowane szybko i sprawnie, szczególnie w zakresie postępowania dowodowego, realizuje się właśnie w ramach czynności sprawdzających i postępowania kontrolnego.

Niekiedy uporczywe działanie organów podatkowych powoduje, iż podatnik znajduje się w tragicznej kondycji finansowej, a jego działalność jest praktycznie niemożliwa. Podatnik, płacąc rzetelnie podatki, nie posiada środków na rozwój działalności, ograniczając się jedynie do próby uzyskania należnych jej środków.

Destrukcyjny skutek

W konsekwencji powoduje to, że podatnik doznaje pogłębiającej się szkody finansowej poprzez działanie organów podatkowych oraz traci przyszłe profity. Niekiedy powoduje to stan bliski upadłości.