Łukasz Warzecha: Nie być jak Stefan Niesiołowski

W raz z drugim zwycięstwem Andrzeja Dudy znaleźliśmy się w sytuacji bezprecedensowej w historii III RP: pierwszy raz przez tak długi czas (jeśli nie wydarzy się nic niespodziewanego – minimum osiem lat) jeden obóz polityczny, formalnie niebędący w Sejmie nawet koalicją, będzie niepodzielnie sprawować władzę w Polsce. Nawet Platforma Obywatelska – w dodatku w ramach koalicji z PSL – niepodzielnie rządziła jedynie pięć lat, a więc tyle, ile już minęło od przejęcia rządów przez partię Jarosława Kaczyńskiego.

Poszli na wojnę

Po stronie zwycięzców widzimy teraz przygnębiający, arogancki tryumfalizm, jako żywo przypominający zachowania członków i sprzymierzeńców obozu PO w 2011 r. Po stronie przeciwnej wylewa się frustracja, lekko tylko pokrywana słabymi okrzykami „w końcu wygramy!", przejawiająca się mnożącymi się składanymi przez celebrytów deklaracjami wyjazdu z Polski czy niekupowania produktów od polskich rolników („bo wieś wybrała nam Dudę!").

Są oczywiście i inne, dużo bardziej stonowane reakcje, a nawet gdzieniegdzie refleksja nad koniecznością zmieszczenia się jakoś w jednym kraju z „tymi drugimi". Lecz nie łudźmy się: nawet jeśli zrywanie znajomości i ostre podziały w rodzinach nie są standardem, to jest nim głęboka negatywna emocja skierowana wobec przeciwników, na której budują poparcie obie strony.

Fetyszyzacja frekwencji – która okazała się drugą najwyższą po tej z 1995 r. z drugiej tury wyborów prezydenckich – sprawia, że umyka nam, iż tę frekwencję zawdzięczamy właśnie bipolarnej emocji opartej na najgłębszym możliwym podziale. Mówiąc prościej: Polacy masowo poszli głosować, bo mobilizuje ich przekonanie, że toczą wojnę na śmierć i życie.

To nie jest dobra prawidłowość. Polityczny wybór taką wojną nie jest i nie powinien być tak przedstawiany. Wspominał o tym trafnie podczas wieczoru wyborczego Andrzej Duda. Niestety, jego własny obóz polityczny i jego własny sztab taki właśnie sentyment wzmacniał i z niego korzystał podczas całej kampanii, dlatego te powyborcze refleksje zwycięzcy nosiły znamię hipokryzji.

Jak za PO, tylko bardziej

Politycy i zwolennicy wygrywającego obozu powinni zdobyć się teraz na sięgnięcie po własne wspomnienia z lat 2010–2015, gdy musieli funkcjonować w kraju rządzonym niepodzielnie przez oponentów. Symbolem przyjętej wówczas wobec opozycji i jej zwolenników metody postępowania były słynne słowa Stefana Niesiołowskiego: jak sobie wygracie wybory, to sobie przegłosujecie, co będziecie chcieli. PiS wziął sobie tę radę do serca i, rzec można, wyniósł ten sposób działania na jeszcze wyższy poziom.

Myśląc o tamtych pięciu latach, członkowie i sympatycy obozu rządzącego powinni wziąć poprawkę na to, że – po pierwsze – okres samowładztwa PiS będzie, jako się rzekło, dłuższy niż kiedykolwiek w historii III RP oraz, po drugie, że PiS bardziej niż jakakolwiek inna siła polityczna wcześniej dostosowało państwo do własnych potrzeb. Jest zatem tak jak za PO, tylko jeszcze bardziej. I oczywiście z odwrotnym znakiem.

Ludzie, których nikt nie słucha

Tu dochodzimy do problemu, którego chyba nikt po stronie rządzących sobie nie uświadamia, a i strona opozycyjna, jeżeli go w ogóle dostrzega, to w postaci skrajnie uproszczonej i zwulgaryzowanej: mechanizmy polskiego państwa oraz nasz system polityczny nie dają żadnego wentyla bezpieczeństwa tym, którzy nie podzielają wizji rządzących i nie tworzą żadnego mechanizmu pozwalającego im choćby próbować wpłynąć na rzeczywistość. Dzieje się to w sytuacji, gdy zwycięzcy mówią przegranym: mamy gdzieś wasze emocje, wartości i preferencje – teraz my rządzimy! Wyborcy PiS słyszeli to przez pięć lat, przeciwnicy PiS słyszą od pięciu lat.

Oczywiście, jasne jest, że w demokracji wygrywa się po to, żeby rządzić państwem w sposób, jaki się obiecywało własnym wyborcom. Trudno oczekiwać, żeby wygrywający wyrzekali się własnego programu. Ale nie o to chodzi.

Politycy i zwolennicy PiS powinni zastanowić się, skąd brała się w latach 2010–2015 ich pogłębiająca się frustracja, na fali której ta partia była w stanie wygrać podwójnie pięć lat temu. Brała się otóż stąd, że zwolennicy PiS mieli wówczas trafne poczucie, że nikt ich nie słucha. To ważne: nie stąd, że państwo było urządzane według planu zwycięzców – to było normalne – ale stąd, że ci zwycięzcy traktowali drugą stronę, jakby nie istniała. Przypomnijmy sobie, jak Platforma zareagowała choćby na sprzeciw wobec posyłania do szkół sześciolatków, potwierdzony 500 tys. podpisów pod wnioskiem o referendum. Podpisy zostały wywalone do kosza, referendum się nie odbyło. PiS poszedł tą samą drogą mimo swoich zapewnień, że będzie „słuchał ludzi". I owszem, słucha ludzi – pod warunkiem że to są ludzie starannie wyselekcjonowani na spotkania z aktywem partii rządzącej.

Architekci polskiego ustroju nie uwzględnili tego, że Polacy mogą się podzielić na dwa otwarcie wrogie obozy oraz że jeden z tych obozów może wziąć absolutnie wszystko i że – aby nie dopuścić do zimnej wojny domowej – trzeba dać tym drugim szansę na wyrażanie swojego zdania również między wyborami. Jedną z metod byłoby choćby obowiązkowe zorganizowanie referendum w przypadku zebrania, powiedzmy, miliona podpisów pod wnioskiem. Inną – obowiązek procedowania w Sejmie obywatelskich projektów ustaw, zamiast trzymania ich w nieskończoność w komisjach. I jedna, i druga propozycja padała w poprzedniej kadencji Sejmu. PiS nie było zainteresowane.