Niemcy nie rządzą już Unią

Żaden z kilkunastu poprzednich "kluczowych szczytów" nie przyniósł przełomu w walce z kryzysem - mimo zapewnień politycznych przywódców, że właśnie minęliśmy ostatni zakręt i wyszliśmy na prostą. Po początkowej euforii, kilku dniach giełdowych zwyżek i spadków rentowności obligacji, zazwyczaj przychodziło otrzeźwienie. Wracało poczucie, iż liderzy Starego Kontynentu są całkowicie bezradni: zarówno wobec problemów państw, przygniecionych ciężarem długów, jak i kłopotów banków, sparaliżowanych toksycznymi aktywami.

Jednak tym razem przełom rzeczywiście nastąpił. Unia zmieniła taktykę: przestała obsesyjnie myśleć o tym, jak zmusić południe Europy do jeszcze większych oszczędności. Przestała stawiać wyśrubowane warunki dla krajów, które chciałyby otrzymać pomoc finansową. Przestała szukać nowych pieniędzy, którymi można by zasilić fundusz ratunkowy, lecz zaczęła się zastanawiać, jak lepiej wykorzystać te, które ma do dyspozycji. I, co najistotniejsze, przestała podążać krok w krok za Angelą Merkel.

Kolejka do wierzytelności

Atmosfera przed szczytem była niezwykle napięta. Wydawało się, że nic już nie uchroni przed finansową zarazą dwóch kolejnych krajów eurolandu: Hiszpanii i Włoch. W tym pierwszym załamał się sektor bankowy i tylko obietnica wsparcia ze strony UE powstrzymała rynkową panikę. Oprocentowanie obligacji od kilku tygodni systematycznie rosło, a premier Mariano Rajoy przestrzegał, iż za chwilę hiszpański rząd nie będzie w stanie finansować swojej działalności. Z kolei jego włoski kolega Mario Monti zapowiedział, iż jest gotów siedzieć w Brukseli aż do skutku dopóki nie uzyska gwarancji, iż Unia coś wreszcie zrobi z przerażającą galopadą spreadów.

Upór obu premierów przyniósł skutki. Rada Europejska podjęła kilka decyzji, które mogą wreszcie wyprowadzić państwa i banki z niebezpiecznego korkociągu. Mogą, chociaż oczywiście nie muszą. Ułaskawienie jeszcze nie nadeszło, ale pojawiła się iskierka nadziei.

Najważniejsza bodaj zmiana dotyczy funkcjonowania Europejskiego Funduszu Stabilizacji Finansowej (który ma się wkrótce przekształcić w Europejski Mechanizm Stabilizacyjny EMS). Fundusz ten miał być kołem ratunkowym dla zadłużonych państw, ale jego działanie sprowadzało się wyłącznie do udzielania pożyczek i pilnowania, czy beneficjent spełnia wszystkie warunki pomocy. Rada postanowiła, że EMS będzie mógł także kupować obligacje państw eurolandu oraz bezpośrednio dokapitalizowywać banki.

Planowane zasoby EMS to 500 mld euro, co przy wielkości długu Hiszpanii i Włoch (2,7 biliona euro) nie jest kwotą oszałamiającą, ale rynek otrzymał wyraźny sygnał: pojawił się oto nowy gracz, który swoimi zakupami może się przyczynić do zduszenia rentowności obligacji najbardziej zagrożonych państw. To osobiste zwycięstwo Mario Montiego, który domagał się takiego właśnie rozwiązania, choć nie udało mu się przekonać partnerów, aby fundusz był uruchamiany automatycznie gdy oprocentowanie papierów dłużnych przekraczałoby ustaloną wcześniej granicę.

Ponadto kraje, które dostaną wsparcie ze strony EMS, nie będą już musiały spłacać swoich zobowiązań wobec funduszu w pierwszej kolejności, albowiem EMS utraci status uprzywilejowanego wierzyciela. To m.in. z powodu tego statusu prywatni inwestorzy (np. banki) nie kwapili się do kupowania obligacji Włoch, Hiszpanii czy Portugalii, obawiając się, że w ostatecznym rozrachunku to oni poniosą najboleśniejsze konsekwencje ewentualnej plajty. Tak było w przypadku Grecji [pauza] niektóre banki odpuściły rządowi w Atenach nawet ponad 70 proc. długu, podczas gdy Europejski Bank Centralny, który ma status uprzywilejowanego wierzyciela, nie stracił nic, bo wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez Grecję w stosunku do EBC musiały zostać spłacone najpierw i co do centa. Daniel Gros z Centre for European Policy Studies napisał w jednym z raportów, iż korzystanie z pomocy EMS może się okazać dla państw strefy euro "pocałunkiem śmierci"' gdyż będzie zniechęcało innych inwestorów do nabywania obligacji.

Wspólnota długu coraz bliżej

Poszerzenie pola działania EMS, przy jednoczesnym ograniczeniu jego

Kupowanie obligacji prawdopodobnie nie będzie obwarowane żadnymi dodatkowymi warunkami, oprócz, rzecz jasna, konieczności ich wykupu, zapisów paktu fiskalnego i już obowiązujących wymogów stawianych przez Komisję Europejską. Szef EMS (notabene, zostanie nim prawdopodobnie Niemiec Klaus Regling, dotychczas kierujący EFSF) nie będzie mógł stwierdzić: dobrze, kupię włoskie obligacje, ale tylko wtedy, gdy Monti podniesie podatki i wyrzuci z administracji następne 50 tysięcy urzędników. Choć na razie szczegóły projektu są niejasne i niewykluczone, że rząd w Berlinie będzie się starał zrobić wszystko, by jednak ograniczyć zakres działania EMS.

Zresztą w innych obszarach Merkel nie była już tak skłonna do kompromisu. Nadal sprzeciwia się euroobligacjom, których, jak zapewniała w przeddzień szczytu, nie będzie "dopóki ona żyje". Przeforsowała projekt unii bankowej, zgodnie z którym do końca roku ma powstać wspólny dla wszystkich członków eurolandu nadzór finansowy. A Europejski Mechanizm Stabilizacyjny nie otrzyma (przynajmniej na razie) licencji bankowej, co oznaczałoby, że mógłby sam pożyczać nieograniczone ilości pieniędzy z EBC i przekazywać je dalej, do najbardziej potrzebujących państw. Merkel obawia się, że w takim wypadku nikt już nie przejmowałby się żadnymi obostrzeniami, a spirala zadłużenia nakręciłaby się na nowo.

Niemniej opinia publiczna w Niemczech jest przeświadczona, że skończyła się pewna epoka. Tygodnik "Der Spiege" napisał wprost, że na szczycie Merkel poniosła porażkę, a "Franfurter Allgemeine Zeitung" uznał, że Europa zbliża się wielkimi krokami do Schuldenunion, czyli nie tylko unii bankowej, ale także wspólnoty długu. Być może ostre słowa na temat euroobligacji były właśnie wyrazem frustracji i wściekłości pani kanclerz, która uświadomiła sobie, że ich wprowadzenie jest już tylko kwestią czasu, że nie da się na dłuższą metę utrzymać dychotomii: z jednej strony opór wobec euroobligacji, z drugiej zaś ciągły nacisk na zacieśnianie polityki fiskalnej na poziomie unijnym.