Zasadzki emisji wirtualnej gotówki

Stosowane w Szwecji programy eliminowania z użycia gotówki przyniosły skutek. Już mało kto nią tam płaci. W pewnym więc sensie Bank Szwecji nie miał innego wyjścia, niż ogłosić, że zaczyna prace nad koncepcją stworzenia pieniądza elektronicznego (CBDC, central bank digital currency). Dlaczego jednak niedługo potem banki centralne Danii i Finlandii ogłosiły, że nie podejmą takich działań? Skąd bierze się ich sceptycyzm wobec CBDC?

Ostrożność banków centralnych

Zacznijmy od tego, że banki centralne w ogóle ostrożnie podchodzą do pomysłów kreowania pieniądza przez nie same. Wiedzą, że lepiej jest, gdy pieniądz depozytowy jest kreowany kredytem banków komercyjnych. W takiej bowiem sytuacji nowo wykreowany pieniądz trafia tam, gdzie powinien: do firm, które są na tyle efektywne, by bez trudności spłacać zaciągnięte kredyty.

Banki centralne nie powinny ich udzielać choćby z tego względu, że – jako instytucje niekomercyjne – nie są do tego przygotowane. Ograniczają się zatem (poza kreacją płynnych rezerw) do emisji gotówki. A i jej emitują tylko tyle, ile potrzebują banki komercyjne, by wypełnić bankomaty.

Może jednak należałoby pozwolić, by zwykli ludzie mieli rachunki w banku centralnym? By wpłacali tam pensje, a więc pieniądze, które już wcześniej zostały wykreowane kredytem dla firm? Zwykli ludzie mieliby z tego korzyść. Mogliby szybko i tanio dokonywać płatności, skoro to właśnie bank centralny zarządza systemem płatniczym.

Pozornie to dobry pomysł, ale potencjalne konsekwencje takiej decyzji jeżą bankowcom centralnym włos na głowie. Przede wszystkim zmieniłby się charakter ich instytucji. To nie byłyby już wieże z kości słoniowej, gdzie w ciszy i spokoju analizuje się, jak i kiedy zmienić stopy procentowe. Nagle pojawiłyby się miliony indywidualnych klientów. I szybko zaczęliby kręcić nosem. Narzekaliby, że jakość usług finansowych w banku centralnym nie jest taka jak w banku komercyjnym i – co gorzej – oprocentowanie też byłoby niższe.

Pocieszenie jest takie, że właśnie z tych względów w dobrych czasach ludzie nadal trzymaliby pieniądze w bankach komercyjnych. Właśnie dlatego, że oprocentowanie byłoby w nich wyższe. Poza tym, będąc klientem banku komercyjnego, można się poczuć globalnym wręcz inwestorem – dokonując lokat, z których dochody zależą na przykład od zmian indeksu giełdowego w Pernambuco.

Ucieczka w złych czasach

Ciemna strona pomysłu, by zwykli ludzie mieli rachunki w banku centralnym, wynika z tego, że gdyby tylko pojawiły się pogłoski, iż idą złe czasy, to ludzie masowo uciekaliby tam, gdzie ryzyka nie ma. Przenosiliby lokaty do banku centralnego.

Wtedy banki komercyjne nagle znalazłyby się kłopotach. Musiałyby albo likwidować aktywa, albo pożyczać dużo od banku centralnego, by sprostać ucieczce depozytów.

A co byłoby, gdyby kilka banków centralnych naraz stworzyło możliwość trzymania w nich depozytów? Do którego z nich uciekaliby z lokatami ludzie z wielu krajów, gdyby zaczęło mocno wiać na globalnych rynkach finansowych? Można założyć, że do banku centralnego kraju, którego granicy strzeże wieża Matterhornu, nazywana po włoskiej stronie Monte Cervino.

Widzimy zatem, że stworzenie zwykłym ludziom możliwości posiadania rachunków w bankach centralnych jest pomysłem średnim, a dla banków komercyjnych prawie zabójczym, skoro mogłyby, jak w XIX wieku, nagle stracić dużo depozytów.

Wychodzi na to, że gdyby bank centralny miał emitować elektroniczny pieniądz, musiałaby to być jednak tylko elektroniczna gotówka. Czym jednak wirtualna gotówka miałaby się różnić od pieniądza depozytowego? I ona, jak depozyt, musiałaby mieć formę elektronicznego zapisu.