Znaczenie państw na arenie międzynarodowej zmniejsza się drastycznie, zaś rola pozostałych aktorów, w tym korporacji – istotnie zwiększa. Pojawianie się rosnącej liczby nowych aktorów pozapaństwowych, a wraz z tym procesem postępująca prywatyzacja stosunków międzynarodowych, powoduje znaczne przewartościowania ról i wpływu na politykę światową. Podmioty niepaństwowe mają ważną misję do spełnienia, nie tylko pod względem bezpośredniego wpływu, jaki wywierają na stosunki międzynarodowe, ale także pod względem instytucjonalizacji ich wymiarów prawnych i politycznych.

Suwerenność światowych gigantów

Przedsiębiorstwa wielonarodowe są jednym z najbardziej znaczących podmiotów niepaństwowych ze względu na ich wielkość i fakt działania na głównych rynkach oraz obecność w najważniejszych sektorach przemysłu. Zwykle pozostają niezaangażowane, a przynajmniej nie bezpośrednio, w sprawy polityczne. Czasami jednak chcą zwiększać zasoby, które mają być wykorzystane w kampaniach politycznych. Głównym celem ich działania jest zwiększenie zysków. W związku z tym nie będą angażować się w politykę, jeśli ta nie będzie służyć ich interesom. Innym celem jest maksymalizacja własnej użyteczności – w przeciwieństwie do organizacji non profit, które mają na celu promowanie spraw publicznych na arenie międzynarodowej.

Międzynarodowe korporacje mają specyficzne cechy, przede wszystkim suwerenność opartą na ogromnym potencjale gospodarczym i finansowym, który pozwala im podejmować decyzje niezależnie od interesów państw, w których działają. Są również geograficznie rozproszone oraz strukturalnie i organizacyjnie złożone.

Zwykle są wysoce wyspecjalizowane i wykorzystują koncepcję globalnej skuteczności, opierając się na optymalizacji podziału zadań i obniżaniu kosztów. Niemniej posiadają również zdolność arbitrażu, adaptacji, integracji i elastyczności przy wykorzystaniu preferencyjnych różnic w systemach prawnych i podatkowych, zasobach, cenach, efektywności produkcji krajów, w których działają.

Korporacje międzynarodowe odgrywają ważną rolę w gospodarce światowej: służą rozwojowi i stymulują zmiany (wzrost gospodarczy, zwiększenie efektywności, restrukturyzacja, aktywizacja konkurencji i lokalnej przedsiębiorczości, wzmocnienie współpracy międzynarodowej, szerzenie wzorców etycznych i wysokiej kultury organizacyjnej). Działalność korporacji międzynarodowych może być jednak szkodliwa, zwłaszcza dla gospodarek krajów przyjmujących, a tym samym powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa poprzez wywoływanie niezadowolenia społecznego i niepokojów, a także ekonomiczny drenaż kraju. Zachowanie korporacji międzynarodowych może prowadzić do praktyk ograniczających konkurencję, marginalizacji krajowych przedsiębiorstw, drenażu lokalnych rynków i zaawansowanych zasobów produkcji (naturalnych, jak i siły roboczej, ale także technologii i know-how) lub oligopolu.

Nie rządy, ale korporacje będą decydentami

Problemy, na których koncentrują się koncerny międzynarodowe, są raczej natury szczegółowej niż ogólnej (demokracja, opinia publiczna, prawa człowieka itp.). Z drugiej strony ten typ podmiotów jest istotny dla określania międzynarodowych standardów biznesowych i etycznych, a także rozpowszechniania praworządności w biznesie. Społeczność biznesowa odgrywała ważną rolę w ustanawianiu reguł, norm i preferencji zachowań w państwach, lecz nie została prawidłowo rozpoznana i doceniona. Biorąc pod uwagę doświadczenie, fachową wiedzę i zasoby posiadane przez korporacje, mogą one również służyć jako organy doradcze w zakresie technologii i w kwestiach ekonomicznych.

Z drugiej strony problem z korporacjami wielonarodowymi lub ponadnarodowymi to ich odpowiedzialność prawna i rzetelność, a także przestrzeganie standardów etycznych. Szacuje się, że około 90 proc. największych firm międzynarodowych w Europie już kilkanaście lat temu starało się w swoich sprawozdaniach dołączać oświadczenia dotyczące etyki. Niemniej jakość tych komunikatów jest zróżnicowana i generalnie lepiej oceniane są zagadnienia związane z ochroną środowiska niż prawami człowieka.

Rosnące oczekiwania społeczne wobec firm ponadnarodowych wynikają z tego, że korporacje coraz częściej kładą nacisk na społeczną odpowiedzialność biznesu i szanują jej zasady, a tym samym uwzględniają odpowiednie narzędzia w strategiach biznesowych, a także w ramach samej misji i wizji firmy.

Nowy rodzaj zależności, jakie kształtują się obecnie w stosunkach międzynarodowych, powoduje, że państwa powoli przestają być głównymi graczami. Dlatego przyszłymi decydentami nie będą państwa, lecz aktorzy niepaństwowi – międzynarodowe korporacje kierujące się własnym interesem i współpracujące z lokalnymi, autonomicznymi władzami.

Dr hab. Anna Antczak jest ekspertem BCC ds. relacji międzynarodowych i bezpieczeństwa, profesorem nadzwyczajnym i prodziekanem ds. międzynarodowych w Akademii Finansów i Biznesu Vistula.