Secesyjna czynszówka z elementami neogotyku

Przełomowym momentem w rozwoju urbanistycznym Wrocławia okazały się wojny napoleońskie. Po wkroczeniu w 1807 roku do miasta wojsk francuskich zaczęto burzyć dotychczasowe umocnienia fortyfikacyjne, co w niedalekiej przyszłości pozwoliło miastu rozrastać się poza dotychczasowe granice. 20 lat później korespondent lwowskich „Rozmaitości" pisał z zachwytem: „Po zniesieniu dawnych murów twierdzy założono dookoła miasta tak piękne aleje przyozdobione kioskami kwiatów, że co do piękności trudno podobne znaleźć w jakimkolwiek innym mieście tego regionu".

Wielki boom w małym mieście

Poszerzenie granic miasta oraz dynamiczny przyrost liczby ludności sprawiły, że w drugiej połowie XIX wieku we Wrocławiu nastąpił boom budowlany. Z niedużego ośrodka poniżej 80 tys. mieszkańców przez jedno stulecie Wrocław stał się metropolią, w której mieszkało pół miliona ludzi. Nic dziwnego, że architekci (pełniący wówczas rolę projektantów i budowniczych) nie nadążali z realizowaniem zleceń na wielkomiejskie kamienice, popularnie nazywane czynszówkami. Jedna z najbardziej reprezentacyjnych kamienic czynszowych powstała tutaj w 1899 roku na zlecenie zamożnego handlowca Kaspera Mugena.

Zlokalizowana pod dzisiejszym adresem Krasińskiego 21/23 kamienica została zaprojektowana przez Wilhelma Hellera, zaczynającego wówczas karierę architektoniczną. Wilhelm Heller urodził się w 1872 roku w Bielsku, w 1908 uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie. Doktoryzował się na podstawie rozprawy dotyczącej słowiańskiej architektury ludowej. Należał do Śląskiego Towarzystwa Folklorystycznego. Po dojściu do władzy nazistów, z powodu swojego żydowskiego pochodzenia, został pozbawiony tytułu naukowego oraz niemieckiego obywatelstwa. Dalsze jego losy nie są znane.

We Wrocławiu Heller tworzył zwykle samodzielnie, ale współpracował również z atelier architektonicznym braci Gunther. Zaprojektował m.in. kamienicę na rogu dzisiejszych ulic Prusa i Świętokrzyskiej, a także przy ulicy Podwale Oławskie. Był autorem projektu domu pogrzebowego na cmentarzu żydowskim w Głogowie.

Kilka bardzo udanych realizacji Hellera znajduje się w Bytomiu. W 2017 roku ukazała się jedyna jak dotąd polskojęzyczna książka poświęcona twórczości tego artysty, autorstwa Marka Wojcika, zatytułowana „Wilhelm Heller i jego secesyjne projekty dla Bytomia".

Fontanna i skrytka na rowery

Pięciokondygnacyjna kamienica we Wrocławiu była przeznaczona dla bogatych mieszkańców. Świadczyć mogą o tym duże metraże apartamentów, oddzielne pomieszczenia dla służby oraz reprezentacyjne klatki schodowe z kutymi balustradami oraz kolorową ceramiką we wzory. Na wewnętrznym dziedzińcu budynku znajdowała się fontanna w stylu włoskim. Prawdopodobnie była ona centralnym punktem małego ogrodu, który stworzono pod oknami mieszkań. W parterze kamienicy utworzono duże witryny handlowe, dbając o wielofunkcyjność budynku z przełomu XIX i XX wieku.

Wyjątkowym jak na owe czasy pomieszczeniem w kamienicy była przechowalnia na rowery. Zaplanowanie tej przestrzeni świadczyło o nowoczesnym i przyszłościowym myśleniu projektanta, przede wszystkim dlatego, że rowery nie były wtedy popularne. Zaledwie 15 lat wcześniej John Kemp Starley opracował pierwowzór roweru współczesnego wyposażonego w koła równej wielkości, kierownicę połączoną bezpośrednio z widelcem i tylne koło napędzane przekładnią łańcuchową. Pojazd nazywał się rover (wędrowiec), stąd pochodzenie polskiej nazwy. Moda na rowery rozpowszechniła się później.

W latach 1900–1939 kamienica wielokrotnie zmieniała właścicieli. Również zakres świadczonych usług w lokalach na parterze ulegał nieustannym zmianom. Istniały tutaj sklepy, drogerie, restauracja. Pewne jest, że w 1927 roku w murach budynku funkcjonował posterunek policji oraz areszt. W związku z tym cała ulica była pod wzmożoną obserwacją służb porządkowych i należała do najbezpieczniejszych w mieście. Dzisiejsza ulica Krasińskiego znajduje się we wschodniej części Wrocławia, przez osiedle Przedmieście Oławskie przepływa rzeka Oława. Przed wojną była to reprezentacyjna dzielnica.

W czasie drugiej wojny światowej Wrocław przez kilka lat pozostawał niemieckim miastem w niewielkim stopniu dotkniętym działaniami militarnymi. Tak było do czasu oblężenia w 1945 roku. W nocy z 15 na 16 lutego zamknął się wokół Wrocławia pierścień wojsk sowieckich. Oblężenie trwało 80 dni. Klęska nazistów sprawiła, że miasto zostało zniszczone, choć nie w takim stopniu jak Gdańsk. Jednak kamienica z 1899 roku na Przedmieściu Oławskim zaprojektowana przez Wilhelma Hellera przetrwała, zachowując swój pierwotny kształt.

Negatywny wpływ na stan powojennej kamienicy miały indywidualne remonty nowych mieszkańców, kwaterowanych w rozparcelowanych na mniejsze części mieszkaniach. Duża część nowych obywateli Wrocławia migrowała do miasta ze wsi, niejednokrotnie razem ze zwierzęcym inwentarzem. W powojennym krajobrazie polskiego Wrocławia nie brakowało zatem krów, świń, kur i kogutów. Cierpiały na tym wielkomiejskie kamienice. Błędem okazała się późniejsza modernizacja budynku pod adresem Krasińskiego 21/23, podczas której uszkodzono lub zamalowano kilka secesyjnych elementów.

Zachwycający efekt rewitalizacji

W 2015 roku rozpoczął się generalny remont dziewiętnastowiecznej kamienicy przy Krasińskiego 21/23. Przeprowadzono renowację dachu i zaczęto przywracać dawny blask elewacjom. – Zależało nam na jak najwierniejszym oddaniu całej kompozycji fasady budynku – mówi Agata Chmielowska, miejski konserwator zabytków. – Niestety duża część detali architektonicznych była w złym stanie technicznym i musiały być one odtwarzane, zwykłe uzupełnienia nie wystarczyły. Dodatkowym problemem był zły stan techniczny balkonów, których konstrukcję trzeba było wzmacniać – relacjonuje Chmielowska.