Agresywne reklamy, głośne komunikaty, natarczywe hostessy i migające ekrany – to dla osoby neurotypowej nieco irytująca, ale akceptowalna rzeczywistość dużych sklepów czy centrów handlowych. Ktoś dotknięty autyzmem czy zaburzeniami z jego spektrum może je jednak odbierać jako kakofonię nieprzyjemnych dźwięków i efektów wizualnych, które potrafią mocno przestraszyć i spowodować silny stres. Dlatego tak wielu z nich niemal ogranicza wizyty w sklepach wielkopowierzchniowych, kinach czy urzędach, co wyklucza ich z normalnego życia.
O klientów z autyzmem zadbała Galeria Katowicka, która pod koniec zeszłego roku otworzyła pomalowany na spokojne barwy i wyposażony w proste, wygodne sprzęty Pokój Wyciszeń dla osób, które ze względu na swój stan zdrowia wymagają czasowego odreagowania napięć. Pokój jest otwarty siedem dni w tygodniu, a osobę z autyzmem zaprowadzą do niego członkowie ochrony, przeszkoleni, jak rozpoznawać i odpowiednio reagować na niestandardowe zachowania. Do akcji dołączyli również najemcy. 60 z nich zadeklarowało, że w razie potrzeby wyciszą muzykę lub stłumią oświetlenie w swoim lokalu
Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w każdej populacji występuje ok. 1 proc. osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, co oznacza, że w Polsce jest ich nawet 400 tys. Dzięki coraz większej świadomości społecznej wielu z nich zyskuje szansę na normalne funkcjonowanie.
Żeby jednak w pełni korzystać z dostępu do usług publicznych, muszą mieć zagwarantowane zniesienie barier, jakie stanowi dla nich nadmiar bodźców – mówi Tomasz Michałowicz, prezes fundacji dla osób z autyzmem i ich rodzin JiM. – Zgodnie z wprowadzaną prze Unię Europejską dyrektywą dostępności, tzw. Accessibility Act, wszystkie usługi, szczególnie publiczne, muszą być dostępne dla każdego członka społeczeństwa, a kraje członkowskie będą musiały się do tego dostosować – dodaje Tomasz Michałowicz.
W wielu krajach Europy właściciele dużych sieci sklepów i galerii handlowych już dziś wprowadzają udogodnienia dla osób ze spektrum autyzmu. 194 sklepy sieci Lidl w Irlandii i Irlandii Północnej raz w tygodniu, we wtorek od godz. 18 do 20, prowadzą tzw. ciche godziny. Kierownicy sklepów wyciszają muzykę i przytłumiają światła, a kasjerzy przestają ze sobą rozmawiać. Osoby ze spektrum mogą w spokoju zrobić zakupy, bez narażenia na przebodźcowanie. Podobne udogodnienia firma chce wprowadzić w innych krajach europejskich.
W Polsce podobne inicjatywy wprowadzane są lokalnie, jednak rodzice osób z autyzmem i organizacje pozarządowe apelują o rozszerzenie ich zasięgu na kolejne placówki. Już dziś dorośli i dzieci ze spektrum autyzmu mogą korzystać ze specjalnych seansów przyjaznych sensorycznie w kinach sieci Cinema City. Światła na sali projekcyjnej nie są w pełni zgaszone, ale jedynie przyciemnione, dźwięk jest przyciszony, przed seansem nie są wyświetlane reklamy, a sala nie jest wypełniona całkowicie, co zapewnia widzom pełną swobodę.
Prof. Agatę Szulc, prezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (PTP), cieszą podobne inicjatywy. – Nie tylko dają osobom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu szansę na pełne uczestnictwo w życiu społecznym, ale zwracają uwagę na sam problem tego zaburzenia i zwiększają jego świadomość. Jednak nie należy zapominać, że żeby ich życie było jak najbardziej komfortowe, potrzebne są rozwiązania systemowe, gwarantowane przez państwo – mówi prof. Szulc w rozmowie z „Rzeczpospolitą”.
Dodaje, że znajdująca się w stanie zapaści psychiatria dziecięca rozpaczliwie wymaga dofinansowania, a pacjenci z autyzmem powinni zostać objęci opieką koordynowaną. – Najważniejszy jest łatwy dostęp do diagnozy i jak najwcześniejsze wykrycie zaburzeń ze spektrum, ponieważ każde wczesne wykrycie poprawia rokowania – dodaje prof. Szulc.
