Nobel za wirusy

Tegorocznymi noblistami w dziedzinie medycyny lub fizjologii zostali naukowcy z Europy: Niemiec Harald zur Hausen oraz dwoje Francuzów – Francoise Barre-Sinoussi i Luc Montagnier.

Pierwszy z noblistów wykazał, że wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) wywołuje raka szyjki macicy – jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet. Badania te umożliwiły stworzenie szczepionki przeciwko tej chorobie, która jest pierwszą szczepionką na raka.

Z kolei francuski tandem uczonych zidentyfikował wirusa HIV wywołującego u ludzi zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS). Ich badania dały podstawy do stworzenia testów wykrywających HIV oraz leków antyretrowirusowych spowalniających rozwój AIDS. Do tej pory wirus zabił 25 mln osób.

Oprócz chwały noblistom przypadną także pieniądze. Połowę z sumy 10 mln koron szwedzkich (1,4 mln dolarów) otrzyma zur Hausen. Drugą połową podzielą się Barre-Sinoussi i Montagnier.

– Nie spodziewałem się tego – w rozmowie telefonicznej z agencją AP powiedział Harald zur Hausen. – Naturalnie czasami o tym myślałem, bo wiedziałem, że często byłem wymieniany jako kandydat – dodał. Przyznał też, że wiadomość o wyróżnieniu uczcił ze swoimi współpracownikami kieliszkiem szampana.

Jako przełomowe wyróżnienie dla niemieckiej nauki oceniła przyznanie Nobla zur Hausenowi minister oświaty i badań naukowych tego kraju Annette Schavan.

Telefonicznego wywiadu udzieliła przebywająca w Kambodży Francoise Barre-Sinoussi. Jak powiedziała agencji AP, “czuje się bardzo poruszona, bardzo zaszczycona” i “bardzo szczęśliwa w imieniu Francji”.

Gratulacje noblistom złożył prezydent Francji. W wydanym oświadczeniu Nicolas Sarkozy przypomniał, że to pierwsza Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny dla “francuskiego zespołu od przyznania jej profesorowi Jeanowi Daussetowi w 1980 roku”.

[srodtytul]Przełomowe lata 80.[/srodtytul]

Komisja Noblowska z Karolinska Institutet zwróciła uwagę w werdykcie, że swoimi badaniami Harald zur Hausen podważył panujące w latach 70. XX wieku teorie na temat mechanizmów powstawania raka.

Wcześniej naukowcy zakładali istnienie tylko jednego typu wirusa HPV. Natomiast zespół pracujący pod kierownictwem Niemca zidentyfikował wiele typów tego wirusa i wykazał, że część z nich może powodować właśnie raka szyjki macicy. Badania noblisty nad tą chorobą rozpoczęły się na przełomie lat 70. i 80.

Harald zur Hausen dowiódł, że DNA wirusa HPV integruje się z DNA komórek człowieka i można wykazać jego obecność w guzach nowotworowych odpowiednimi testami.

Dzięki jego pracom udało się opracować szczepionkę chroniącą przed wirusami powodującymi 95 proc. zachorowań na raka szyjki macicy. Weszła ona do użytku w 2006 roku.

Z kolei identyfikacja HIV udała się Francoise Barre-Sinoussi i Lucowi Montagnierowi pod koniec 1983 roku. Badania nad wirusem sięgają początku lat 80. XX wieku. Zauważono, że w amerykańskich szpitalach gwałtownie wzrosła liczba młodych mężczyzn cierpiących na dziwną chorobę związaną z układem odpornościowym i prowadzącą szybko do śmierci.

Udało się wykazać, że wyizolowany wirus w warunkach laboratoryjnych atakuje i niszczy limfocyty zdrowych osób oraz reaguje z przeciwciałami chorych. Jego powielanie się stwierdzono w limfocytach pacjentów we wczesnej fazie zespołu nabytego braku odporności, AIDS (już wówczas istniało to pojęcie, mimo że nie było wiadomo, jaki wirus wywołuje chorobę) oraz we krwi osób z zaawansowanym jej rozwojem.

[srodtytul]Skandal i rozczarowanie[/srodtytul]

Ogłoszeniu tegorocznych Nagród Nobla towarzyszył mały skandal. Wynikł on z toczącego się od wielu lat sporu o miano prawdziwych odkrywców HIV.

Do tego grona aspirował także Amerykanin, prof. Robert Gallo. Oba zespoły przez pewien czas współpracowały bowiem ze sobą, wymieniając się szalkami zawierającymi preparaty badawcze. Według specjalistów, gdyby nie te problemy, Nobel za zidentyfikowanie HIV zostałby przyznany wcześniej.

Gallo również zabrał wczoraj głos. Oświadczył, że znalezienie się poza gronem laureatów to dla niego rozczarowanie. Zaznaczył, że na uhonorowanie zasługują wszyscy troje. Nagrody Nobla nie można dzielić między więcej niż trzy osoby.

[ramka][srodtytul]HPV i rak[/srodtytul]

[b]Prof. Harald zur Hausen, wirusolog, pracował w Niemieckim Centrum Badań nad Rakiem[/b]

Odkrył rolę, jaką w powstawaniu raka szyjki macicy odgrywa wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Większość życia zawodowego poświęcił rozpropagowaniu tej wiedzy. Zyskał światowe uznanie jako autorytet w dziedzinie profilaktyki nowotworowej. W środowisku naukowym ma opinię wyjątkowo skromnego człowieka. – Jestem naprawdę szczęśliwy – powiedział. – Cieszę się także w imieniu moich asystentów, którzy odegrali wielką rolę.

Harald zur Hausen urodził się w 1936 r. w Gelsenkirchen-Buer w Nadrenii Północnej-Westfalii. Tegoroczny laureat jest członkiem zagranicznym Wydziału VI Nauk Medycznych PAN. Bywał w Polsce wielokrotnie na sympozjach naukowych.

Studiował medycynę na uniwersytetach w Bonn, Hamburgu i Düsseldorfie. Dyplom lekarski otrzymał w 1960 r. Karierę naukową rozpoczął w 1962 r. jako asystent w Instytucie Mikrobiologii Uniwersytetu w Düsseldorfie. Pracował tam trzy i pół roku, po czym wyjechał do Filadelfii. Pracował tam w laboratorium wirusologicznym w szpitalu dziecięcym. Rozpoczął też pracę naukową na Uniwersytecie Stanu Pensylwania. W 1969 r. powrócił do Niemiec i został profesorem w Instytucie Wirusologii Uniwersytetu w Wurzburgu. W 1972 r. przeniósł się na Uniwersytet Nurenburg-Erlaangen, a pięć lat później na Uniwersytet we Freiburgu, gdzie pracował do 1983 r. W latach 1983 – 2003 był dyrektorem naukowym i przewodniczącym zarządu Niemieckiego Centrum Badań nad Rakiem w Heidelbergu, obecnie na emeryturze. Pełnił również funkcję redaktora naczelnego naukowego pisma „International Journal of Cancer”.

W latach 70. koncepcja, że rak szyjki macicy jest wynikiem zakażenia wirusem HPV, budziła sceptycyzm w środowisku naukowym. W 1976 r. zur Hausen pierwszy raz ogłosił hipotezę, że przenoszony drogą płciową wirus odgrywa ważną rolę w rozwoju raka szyjki macicy. W latach 80. laboratorium kierowane przez noblistę dokonało kolejnych odkryć w dziedzinie badań nad wirusem brodawczaka ludzkiego. Uczony zaobserwował, że jest wiele typów wirusa HPV zaangażowanych w rozwój raka szyjki macicy. Harald zur Hausen przekonywał naukowców i firmy farmaceutyczne do możliwości stworzenia szczepionki przeciwko tej chorobie. Z początku jego badania były traktowane sceptycznie. Dzięki uporowi zur Hausena szczepionka na raka szyjki macicy jest dostępna od 2006 r.

[i] —kru[/i][/ramka]

[ramka][srodtytul]Odkrywcy HIV:[/srodtytul]

[b]Prof. Francoise Barre-Sinoussi, Instytut Pasteura w Paryżu[/b]

Francuska badaczka Francoise Barre-Sinoussi jest profesorem wirusologii w Instytucie Pasteura.

Urodziła się 30 lipca 1947 roku w Paryżu.

Wiadomość o nagrodzie zastała ją w Kambodży, gdzie przebywa jako wysłanniczka francuskiej Państwowej Agencji do Badań nad AIDS. O nagrodzie dowiedziała się telefonicznie, za pośrednictwem France Inter.

– Gdybym miała typować, umieściłabym się gdzieś na 100. miejscu na liście kandydatów – powiedziała. Środowisko naukowe zawsze uważało ją za osobą bardzo skromną. Od wielu lat pozostawała nieco w cieniu sławnego starszego kolegi prof. Montagniera.