Koncert noworoczny w Wiedniu zaczyna się zmieniać

To najbardziej znany koncert muzyki klasycznej. A dzięki transmisjom telewizyjnym i w serwisach streamingowych to, co dzieje się w zdobionej złotem sali Musikverein, śledzi bez przesady cały świat. Szacuje się, że 1 stycznia 2026 r. występ Wiedeńskich Filharmoników obejrzy 50 milionów widzów ze 150 krajów.

Koncerty rozpoczynające się w Nowy Rok o godz. 11.15 mają uświęconą tradycję. Dominują w nich utwory słynnej kompozytorskiej rodziny – Johanna Straussa oraz jego trzech synów Johanna II, Eduarda i Josepha, którzy w XIX wieku zawładnęli muzycznym Wiedniem. Od pewnego czasu liczniej pojawiają się też w programie inni wiedeńscy kompozytorzy tamtej epoki, ale Straussowie ze swoimi nieśmiertelnymi walcami i polkami niezmiennie są najważniejsi.

Wiedeńczycy zapraszają cudzoziemców

Przez lata koncerty noworoczne prowadzili wyłącznie dyrygenci urodzeni w Wiedniu. W czasie II wojny światowej był to Clemens Krauss, w 1946 r. niejako symbolicznie zastąpił go Josef Krips, który wcześniej nie mógł uczestniczyć w życiu muzycznym, choć był katolikiem, ale ojca miał Żyda. Jego występ miał zatrzeć to, co działo się po aneksji Austrii przez hitlerowskie Niemcy, kiedy to zaczęto organizować koncerty noworoczne. Z Wiedeńskich Filharmoników usunięto muzyków żydowskich, a prawie połowa zespołu należała do NSDAP. Dla porównania w Berlińskich Filharmonikach proc. upartyjnienia wynosił w tym czasie 20 proc.

Clemens Krauss potem wrócił, a od 1955 r. na ćwierć wieku batutę przejął kolejny wiedeńczyk Willy Boskovsky. W 1980 r. po raz pierwszy Wiedeńscy Filharmonicy zaprosili kogoś spoza Austrii, Amerykanina Lorina Maazela i od tej pory te koncerty stały się przeglądem umiejętności najwybitniejszych dyrygentów świata.

Natomiast dziś, gdy wszystkie orkiestry zapraszają do współpracy dyrygentki, pytanie, kiedy to ten koncert poprowadzi w końcu kobieta, wybrzmiewa coraz natarczywiej. Nadal jednak obowiązuje opinia wygłoszona przez najwybitniejszego austriackiego dyrygenta Franza Welsera-Mösta, że noworoczny koncert to najbardziej skomplikowana rzecz, jaką można dyrygować i dla kobiet jest on za trudny.

Yannick Nézet-Séguin, bohater mediów

W tym roku rewolucji personalnej również nie będzie, ale w sali Musikverein za pulpitem dyrygenckim stanie ktoś nowy i niepasujący do stereotypowego wizerunku dyrygenta. To 50-letni kanadyjsko-amerykański artysta Yannick Nézet-Séguin.

Jest jedną z największych osobowości dyrygenckich, karierę rozpoczął w rodzinnym Montrealu. W wieku 13 lat został przyjęty do tamtejszego konserwatorium, w wieku 25 lat został dyrektorem artystycznym Orchestre Métropolitain w Montrealu i stanowisko to powierzono mu dożywotnio. Od 2018 r. jest dyrektorem muzycznym Metropolitan Opera w Nowym Jorku, jednocześnie kieruje Filadelfijczykami, zaliczanymi do najlepszych orkiestr symfonicznych w Ameryce. Zdobył pięć nagród Grammy, systematycznie koncertuje w Europie.

Yannick Nézet-Séguin to barwna postać. Doskonale odnajduje się w dzisiejszym medialnym świecie, którego stał się bohaterem. Farbuje włosy, nosi kolczyk w uchu, otwarcie przyznaje się do swojej orientacji seksualnej, pokazując się ze swoim mężem, kanadyjskim altowiolistą. Jako dyrygent nie boi się najtrudniejszych wyzwań. Kiedy dyryguje, emanuje energią udzielającą się muzykom oraz słuchaczom. I całkowicie poddaje się muzyce. – Dyrygowanie jest bardzo wymagające fizycznie, ale mimo to nie jestem wówczas świadomy swojego ciała ani gestów. Gdy tylko zaczynam myśleć, zakłóca to klarowność muzyki – powiedział w jednym z wywiadów.

W Metropolitan Opera, gdzie jego kontrakt dyrektorski został niedawno przedłużony do 2030 r., dba o odświeżenie repertuaru o utwory najnowsze. Podobnie postępuje w pracy z innymi zespołami, ale jednocześnie mówi: – Orkiestra jest jak statek wycieczkowy, nie można zrobić zwrotu o 180 stopni, bo zatonie.

Josephine Weinlich była pierwszą dyrygentką

Podobną dewizę zastosuje podczas koncertu noworocznego w Wiedniu. Jest dopiero piątym dyrygentem urodzonym poza Europą, który poprowadzi to wydarzenie. Znów więc dominować będą Straussowie, a oprócz nich również utwory dwóch zapomnianych, ciągle niedocenianych kompozytorek.

Pierwszą jest urodzona w 1848 r. i uchodząca za pierwszą na świecie dyrygentkę Josephine Weinlich. Jej ojciec prowadził w Wiedniu zespół muzyki ludowej, w którym grały także jego trzy małoletnie córki. Josephine była najbardziej ambitna i mając 19 lat założyła żeński kwartet smyczkowy, z którym występowała na prywatnych spotkaniach. Szybko też zespół rozrósł się do niewielkiej orkiestry.

Wiedeńska Orkiestra Kobieca

Wiedeńska Orkiestra Kobieca Josephiny Weinlich, 1874 r.

Foto: Interlude

Tak powstała Wiedeńska Orkiestra Kobieca, która występowała także w innych miastach Austrii, w Niemczech, a w kolejnych latach w Europie i nawet w Ameryce. Josephine Weinlich nie zaprzestała działalności nawet po wyjściu za mąż za dyrygenta Ebo Amanna. Co więcej, on bardziej zajmował się zarządzaniem, ona sprawami artystycznymi i komponowaniem, mimo że urodziła troje dzieci. Kiedy jednak postanowiła grywać muzykę bardziej poważną, orkiestra nie odniosła sukcesu finansowego.