Funkcjonariusze mundurowi: odsetki za opóźnienie wypłaty

Ustawy pragmatyczne regulujące m.in. prawa i obowiązki funkcjonariuszy poszczególnych służb mundurowych ustalają też zasady ich wynagradzania – w tym termin wypłaty należnego im uposażenia. Jest ono, co do zasady, płatne miesięcznie z góry. Wypłata innych świadczeń pieniężnych odbywa się razem z nim albo w innych terminach wskazanych wprost w przepisach to regulujących. W tym zakresie wszystkie ustawy pragmatyczne są zgodne. Tylko niewiele z nich wskazuje jednak, iż w razie zwłoki w wypłacie uposażenia czy innych świadczeń oraz należności pieniężnych funkcjonariuszowi przysługują, na jego wniosek, odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia, w którym uposażenie, inne świadczenie lub należność pieniężna stały się wymagalne. Tak wyrażone prawo do dochodzenia odsetek od nieterminowych wypłat przewidziano w art. 111 ust. 4 ustawy o Straży Granicznej, art. 227 ustawy o Służbie Więziennej, art. 165 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej czy art. 75 ust. 3 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. W innych, np. w ustawie policji, takich unormowań nie ma. Nie znaczy to jednak, że funkcjonariusze tych służb zostali pozbawieni prawa do dochodzenia wskazanych odsetek. Gdyby tak było, obowiązek państwa polegający na terminowej wypłacie uposażenia pozbawiony byłby sankcji.

Powszechne uprawnienie

Prawo wszystkich funkcjonariuszy do odsetek potwierdza też Trybunał Konstytucyjny. W uzasadnieniu uchwały z 25 stycznia 1995 r. (W 14/94, DzU nr 14, poz. 67) wskazał, że ustawowo nałożony obowiązek płatności uposażeń służb mundurowych „z góry" rodzi skutki prawne. W razie opóźniania się dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego wierzycielowi przysługuje roszczenie o odsetki za czas opóźnienia (art. 481 § 1 kodeksu cywilnego). Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe (art. 481 § 2 kc).

Podobnie orzekł SN w uchwale składu siedmiu sędziów z 26 stycznia 2006 r. (III PZP 1/05, OSNAPiUS 2006/15-16/ 227), podkreślając, że należne funkcjonariuszowi służb mundurowych uposażenie z tytułu świadczonej przezeń służby ma swą podstawę w stosunku służbowym (publicznoprawnym), ale przez to nie traci ono charakteru wierzytelności pieniężnej. Stosunek publicznoprawny stanowi podstawę prawną zatrudnienia funkcjonariusza, a przysługujące mu uposażenie pełni funkcje prawne należnego „wynagrodzenia" sensu largo.

Prawo do tej wierzytelności, wypłacanej w określonym terminie, funkcjonariusz nabywa z tytułu pełnionej służby, a dłużnikiem tej wierzytelności jest Skarb Państwa (art. 33kc), reprezentowany przez właściwego przełożonego. Tak rozumiane prawo majątkowe do wynagrodzenia (i to otrzymanego terminowo) chroni art. 64 ust. 2 Konstytucji RP w sposób równy dla wszystkich praw majątkowych. Konieczność zagwarantowania owej równości przejawiała się w uznaniu prawa funkcjonariuszy służb mundurowych do odsetek, jeśli nie otrzymają terminowo należnego uposażenia.

Przy czym w wypadkach, kiedy takie prawo nie było wprost przewidziane w przepisach szczególnych, jego źródło stanowił art. 481 kc. Jeśli natomiast w ustawach szczególnych postanowienie o odsetkach było zawarte – potwierdzało ono prawo wynikające z art. 481 kc.

Podstawowe zasady

Wprawdzie cytowana uchwała SN z 26 stycznia 2006 r. dotyczyła prawa do odsetek funkcjonariusza SG, kiedy jeszcze tego typu uprawnienie nie było wprost w ich ustawie pragmatycznej zapisane jednak, jak przypomniał SN w uzasadnieniu uchwały z 29 listopada 2007 r. (III CZP 106/07, OSNC 2008/12/134) orzecznictwo sądów, TK i doktryna prawnicza zgodnie przyjmują, iż stosunki służbowe żołnierzy zawodowych (a także funkcjonariuszy SG, Policji, Państwowej Straży Pożarnej, SW, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu) mają charakter publicznoprawny i są uregulowane w sposób zbliżony, co pozwala na posiłkowanie się argumentami z dorobku judykatury dotyczącego sytuacji funkcjonariuszy wszystkich służb mundurowych.

Ważne

Prawo do uposażenia ma charakter prawa majątkowego, którego terminowa wypłata – stosownie do woli ustawodawcy – jest elementem koniecznym prawidłowego wykonania przez państwo (Skarb Państwa) tego zobowiązania. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania pociąga za sobą skutki przewidziane w kodeksie cywilnym, także te, które określa art. 481 kc.

Mimo że co do zasady sprawa o uposażenie i inne świadczenia pieniężne jest sprawą administracyjną, dochodzenie odsetek od tych należności może mieć już inny charakter. A odmienny charakter roszczenia przesądza o tym, że o odsetki walczyć trzeba w innym postępowaniu niż o należność główną.

Droga administracyjna

W najlepszej sytuacji są żołnierze zawodowi, gdzie charakter obu spraw (roszczenie o należność główną oraz roszczenie o odsetki) jest taki sam, czyli administracyjny. Jak uznał bowiem SN w wyroku z 4 czerwca 2013 r. (II PK 294/12, Legalis nr 768548), droga administracyjna w przedmiocie dochodzenia odsetek przysługuje tam, gdzie przepis określonej pragmatyki służbowej przewiduje prawo do odsetek, a jednocześnie nie zagwarantował dla ich dochodzenia drogi przed sądem powszechnym.

Tak jest w ustawie o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, która w art. 75 ust. 3 stanowi, iż w razie zwłoki w wypłacie uposażenia i innych należności żołnierzowi zawodowemu przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia, w którym uposażenie lub inna należność pieniężna stały się wymagalne. O odsetkach ustawowych za opóźnienie orzeka w decyzji administracyjnej organ właściwy w sprawie przyznania uposażenia lub innej należności.

Przed sądem powszechnym

Z innej drogi dochodzenia odsetek korzystać muszą pozostali mundurowi. Jak uznał bowiem SN w wyroku z 4 czerwca 2013 r. (II PK 294/12, Legalis nr, 768548), jeśli istnieje regulacja określonej pragmatyki, która przewiduje prawo do odsetek, w sprawie właściwa pozostaje droga administracyjna, jeśli ustawa nie zastrzegła drogi przed sądem powszechnym.

Przykład

W ustawie o Służbie Celnej przewidziano wprost prawo dochodzenia odsetek, ale jednocześnie w art. 189 ustawy zastrzeżono dla tego rodzaju roszczeń drogę przed sądem powszechnym.

Sąd powszechny będzie także rozpatrywał roszczenia o odsetki w tych wszystkich sprawach, w których pragmatyka wprost nie przewiduje uprawnienia do odsetek. Z tej drogi dochodzenia roszczeń korzystać muszą, zatem m.in. funkcjonariusze policji.

Żeby było ciekawiej, niektóre pragmatyki służbowe, nie przyznając wprost prawa do odsetek, wskazują sąd właściwy do dochodzenia przez funkcjonariuszy roszczeń majątkowych w ogóle. Artykuł 111a ustawy o PSP stanowi, że sprawy dotyczące roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne wynikające ze stosunku służbowego strażaków rozstrzygają sądy pracy. A zgodnie z art. 97 ust. 3 ustawy o BOR funkcjonariusz może dochodzić roszczeń z tytułu prawa do uposażenia i innych należności pieniężnych, przed sądem okręgowym – sądem pracy i ubezpieczeń społecznych.

Przykład

Żołnierzowi zawodowemu nie wypłacono nagrody rocznej za 2014 rok. Występując o jej wypłatę, może on jednocześnie starać się o wypłatę odsetek od nieterminowej wypłaty tej nagrody. Jak stwierdził SN w uchwale z 29 listopada 2007 r. (III CZP 106/07), ich roszczenia o wypłatę odsetek ustawowych należnych na podstawie art. 75 ust. 3 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych podlegają rozpoznaniu w postępowaniu administracyjnym. Jego kolega z policji, w podobnej sytuacji, jeśli odsetki nie zostaną uregulowane w wyniku ugody pozasądowej, o ich wypłatę będzie musiał walczyć w sądzie pracy. W jego przypadku sprawa roszczenia o odsetki od opóźnienia w wypłacie uposażenia jest bowiem sprawą cywilną (art. 2 § 1 kpc), a ze względów merytorycznych do jej rozpoznania właściwy jest sąd pracy (por. cytowana wcześniej  uchwała SN z 26 stycznia 2006 r.).

podstawa prawna: art. 109, art. 111 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1402 ze zm.)

podstawa prawna: art. 62, art. 227 ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1415 ze zm.)

podstawa prawna: art.165, art.189 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 990 ze zm.)

podstawa prawna: art. 75 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1414 ze zm.)

podstawa prawna: art. 111a ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1340 ze zm.)

podstawa prawna: art. 97 ustawy z 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 170 ze zm.)