Fenomen Murakamiego

Nieczęsto się zdarza, by współczesny prozaik został w całości przetłumaczony na polski. Tym bardziej autor azjatycki. To przypadek urodzonego w 1949 r. w Kioto Harukiego Murakamiego, którego dwie pierwsze minipowieści – „Słuchaj pieśni wiatru" i „Flipper roku 1973" – niedawno ukazały się nakładem wydawnictwa Muza.

Zostało jeszcze trochę nieprzełożonych opowiadań, w tym najnowszy zbiór „Mężczyźni bez kobiet" wydany w Japonii przed paroma miesiącami. I one doczekają się polskiej edycji zapewne już na jesieni.

Popularność Japończyka w Polsce nie jest czymś wyjątkowym. – Murakami ma mnóstwo czytelników we Francji, a także w Niemczech. Popularny jest w USA, ale najbardziej w krajach azjatyckich, m.in. Korei Płd., Chinach i na Tajwanie – mówi „Rz" Anna Zielińska-Elliott, tłumaczka i znawczyni twórczości Murakamiego, a także autorka przewodnika literackiego „Haruki Murakami i jego Tokio".

„Słuchaj pieśni wiatru" to jego pierwsza powieść z 1979 r. Wcześniej opublikował artykuł na temat prowadzenia knajpy w branżowym piśmie. Właśnie tym się zajmował, zanim zaczął sprzedawać miliony książek. Prowadził jazzowy klub w Tokio.

„Flipper roku 1973" ukazał się rok po debiucie. Obie książki stanowią wprawkę do późniejszych powieści, ale już w nich można odnaleźć charakterystyczne elementy stylu, które jedni czytelnicy uwielbiają, a inni (zwłaszcza krytycy) dyskredytują. Zarzucają mu schlebianie niskim gustom, powierzchowne cytaty z zachodniej kultury i popowość niegodną wielkiej literatury.

Uznanie czytelników zdobył książką „Norwegian Wood" z 1987 r. – Murakami sprzedaje w Japonii ogromną ilość książek i ma wyjątkową liczbę miłośników – wyjaśnia tłumaczka. – Częściowo bierze się to z faktu, że przemawia do różnych grup wiekowych. „Norwegian Wood" czytali ludzie w wieku bohaterów, czyli studenci i licealiści. Przeczytali ją także z poczuciem nostalgii ci, którzy byli w ich wieku w latach 60. Przeczytały ją kobiety, bo to romans. Przez lata „Norwegian Wood" był absolutnym hitem – opisuje fenomen prozaika Zielińska-Elliott.

Wątpliwości krytyków nie wpłynęły na światowy sukces i milionowe nakłady, a swoje zdanie o recenzentach Murakami wyraził w opowiadaniu „Rozkwit i upadek pieczonych rożków". Przedstawił krytyków jako kruki rozszarpujące się nawzajem, niepotrafiące znieść nowatorstwa i świeżości. Ciągle chcą tego samego – czerstwych rożków.

W literackim środowisku Japonii przełom stanowiła pozytywna opinia noblisty Oe Kenzaburo, która zamknęła usta rodzimym krytykom. Wysoką światową pozycję Murakamiego podkreśla też fakt, że od kilku lat jest typowany na faworyta w wyścigu po literackiego Nobla. Oczywiście nie brak głosów, że takie wyróżnienie byłoby kompromitacją Szwedzkiej Akademii.

Murakami słynie z wyrazistego stylu. Już w debiutanckiej powieści „Słuchaj pieśni wiatru" można zauważyć charakterystyczną dla niego epizodyczną fabułę i pozorny brak akcji. Pojawia się także postać Szczura, powracająca na kartach jego kolejnych książek. Często jego prozę porównuje się do realizmu magicznego, gdzie w szarą codzienność wkradają się postacie i zjawiska z innego porządku. Proste czynności się odrealniają, a picie piwa lub gotowanie nabierają niesamowitego wymiaru.

Nie jest jednak więźniem swojego stylu, który przez lata ulegał zmianom. Tłumaczka Japończyka tak opisuje przemiany tej twórczości: – Murakami bardzo się rozwinął. Na początku pisał trochę jak Vonnegut, lubił krótkie, dobitne zdania. Potem zaczął mieszać różne style i docenił wartość opowieści.

Odwołuje się nie tylko do zachodniej muzyki i amerykańskiego kina. Jesienią 2013 r. opublikował w „New Yorkerze" opowiadanie „Samsa in love", w którym sięgnął do „Przemiany" Franza Kafki. Bohater Kafki to Gregor Samsa, który pewnego dnia budzi się jako olbrzymi robak. Murakami opisał sytuację odwrotną. U niego Samsa budzi się jako robak uwięziony w ciele człowieka.