Aktualizacja: 11.10.2019 11:10 Publikacja: 10.10.2019 18:16
Olga Tokarczuk, ur. w 1962 r., jest autorką ośmiu powieści oraz zbiorów opowiadań i esejów
Foto: REPORTER/AFP, Beata ZAWREL
Wielu o tym mówiło z nadzieją, wierzyło już mniej. Bo z jednej strony Nobel to rodzaj świeckiej kanonizacji – kojarzy się z siwymi włosami i raczej nie z kobietą, gdyż od 1901 r. uhonorowano do dziś tylko 14 autorek. Z drugiej strony kiedy, jeśli nie teraz?
Czytaj także:
Aktorski debiut dramatopisarki
W roku, w którym Akademia Szwedzka przyznać miała dwie nagrody i co najmniej jedną musiała dać kobiecie, najlepiej zaangażowanej w doniosłe tematy społeczne. Szwedzi przecież walczyli o przetrwanie, musieli odzyskać twarz po tym, jak okazało się, że wewnątrz sztokholmskiej elity noblowskiej grasował szkodnik – „mężczyzna, który nienawidził kobiet", dziś już odsiadujący karę więzienia za przestępstwa seksualne.
Tokarczuk trafiła w swój moment. Wywiady i artykuły w światowej prasie, a przede wszystkim znakomite recenzje przetłumaczonych niedawno „Biegunów" i „Prowadź swój pług przez kości umarłych". Pierwsza powieść interpretowana była przez zachodnich krytyków jako deklaracja otwartości i fascynacji różnymi kulturami traktowanymi równorzędnie. Z kolei „Prowadź swój pług..." czytany jest jako manifest ekologiczno-feministyczny. Wymierzony przeciwko patriarchalnemu porządkowi, gdzie władzę sprawuje brutalny mężczyzna, celując strzelbą w słabsze istoty.
Za „Biegunów" dostała w 2018 r. nagrodę International Man Booker Prize i tym samym weszła do pierwszej ligi międzynarodowych pisarzy. W 2019 r. zdobyła kolejną nominację za „Prowadź swój pług...". Nagrody drugi raz z rzędu nie mogła zdobyć, ale ponowna nominacja potwierdzała: Witaj w klubie najlepszych!
Kolejnym szczeblem był właśnie Nobel. Bo jeśli obie te książki docenili zachodni krytycy, to zachwyci ich też przekład nowszej powieści pisarki – „Ksiąg Jakubowych", opowiadających o XVIII-wiecznej sekcie Żydów na Podolu, którzy pod przywództwem Jakuba Franka przechodzili na chrześcijaństwo.
Nobel za pięć, dziesięć lat, pewnie – mówili nawet sceptyczni wobec Tokarczuk krytycy. Ale że tak szybko? Jednak zaskoczenie.
Wcześniej po angielsku ukazały się jej „Dom dzienny, dom nocny" (2003) oraz „Prawiek i inne czasy" (2010), obie w przekładzie Antonii Lloyd-Jones – Brytyjki, która wraz z tłumaczami z innych języków jest cichym udziałowcem tego sukcesu.
Urodziła się w 1962 r. w Sulechowie (obecnie województwo lubuskie). W Warszawie skończyła studia na Wydziale Psychologii UW, potem pracowała w swoim zawodzie we Wrocławiu i Wałbrzychu. Po pierwszych sukcesach całkowicie oddała się pisaniu i zamieszkała w Nowej Rudzie w Kotlinie Kłodzkiej. Dziś bardzo dużo podróżuje – jeździ na spotkania autorskie i korzysta ze stypendiów, ciągle w drodze. Wieść o Noblu zastała ją w Niemczech.
Debiutowała w 1979 r. opowiadaniami w czasopiśmie „Na Przełaj", ale pierwszą powieść wydała dopiero 14 lat później – „Podróż ludzi Księgi". Od tamtej pory napisała ich w sumie osiem. Ma w dorobku także trzy zbiory opowiadań i dwie książki eseistyczne.
Jej ostatnie premiery opublikowane w Wydawnictwie Literackim to chłodno przyjęty przez krytykę zbiór nowel „Opowiadania bizarne" (2018) oraz monumentalne „Księgi Jakubowe", za które w 2015 r. odebrała po raz drugi w karierze literacką nagrodę Nike. Po raz pierwszy zdobyła ją za „Biegunów" w 2008 r.
Jej twórczość z początku kojarzono z estetyką realizmu magicznego, ale Tokarczuk szybko stworzyła dla siebie osobną kategorię prozatorską. Sięgała po lokalną mitologię, zapomniane języki, wierzenia, tożsamości etniczne i religijne. Ta literatura wymaga od czytelnika zaufania, cierpliwości, a także otwartości na świat. Także ten niematerialny. Ale jednocześnie jest to twórczość bardzo różnorodna.
Oprócz zawieszonych między światami i językami „Domu dziennego, domu nocnego", „Prawieku i innych czasów" czy „Biegunów", Tokarczuk ma również w dorobku dość przystępną czytelniczo powieść historyczną w postaci „Ksiąg Jakubowych", a także quasi-kryminał, w którym pisarka zdekonstruowała gatunek, czyniąc główną bohaterką starszą kobietę walczącą z myśliwymi. W eseistyce najbardziej udaną próbą była „Lalka i perła", gdzie skupiła się na arcydziele Prusa.
Swój światopogląd wyrażała nie tylko w literaturze, ale także w wywiadach, felietonach i aktywnej działalności m.in. w partii Zielonych. Przez pewien czas była także blisko związana z redakcją lewicowej „Krytyki Politycznej".
Jak zwykle w uzasadnieniu nagrody dostaliśmy od Szwedów poetycki kalambur: „Za wyobraźnię narracyjną, która wraz z encyklopedyczną pasją autorki zamienia przekraczanie granic w odrębny rodzaj istnienia". Ekspertów zmyliły zapowiedzi nowego przewodniczącego Komitetu Noblowskiego Andersa Olssona, który stwierdził niedawno, że dotychczasowa perspektywa akademii była zbyt „europocentryczna".
W zagranicznych triumfach Oldze Tokarczuk nie mogła zaszkodzić aura pisarki wyklętej w ojczyźnie przez narodowców i prawicowy rząd. Po nagrodzie Bookera brytyjski „Guardian" pisał o wzburzeniu, jakie na polskiej prawicy wywołały wypowiedzi pisarki z 2014 r. na temat historii Żydów w Polsce, a także przytaczał krytyczne opinie na temat „Pokotu" („antychrześcijański" i „eko-terrorystyczny" film), ekranizacji jej powieści.
Powtarzano też informację, że wydawca zatrudniał w 2014 r. ochroniarzy dbających o bezpieczeństwo pisarki, gdyż otrzymywała pogróżki. A „New Yorker" w sierpniu 2019 r. zatytułował artykuł-sylwetkę pisarki: „Powieści Olgi Tokarczuk przeciwko nacjonalizmowi".
Z tym sekowaniem przez rząd to jednak przesada, bo pisarka była w ostatnich latach promowana przez polskie instytucje kultury nie gorzej niż inni twórcy. Ciekawostką jest, że sam Jarosław Kaczyński chwalił się w 2016 r., że jest w trakcie lektury „Ksiąg Jakubowych".
Ale politycy prawicy nie pomagają. Po informacji o Noblu obficie cytowano wypowiedzi wicepremiera i ministra kultury Piotra Glińskiego, który lekceważąco mówił o twórczości Tokarczuk. I choć wicepremier próbował potem elegancko wybrnąć, zobowiązując się, że „powróci do niedokończonych wcześniej lektur noblistki", to internet aż bulgotał od komentarzy natury ideologiczno-partyjnej.
Co bardziej zapalczywi publicyści i politycy z obu stron barykady po raz wtóry dowiedli, że kultura interesuje ich głównie jako pałka na przeciwników. Spróbujmy to zignorować i doceńmy gigantyczny indywidualny sukces polskiej pisarki oraz jej tłumaczy. I najlepiej sięgnijmy do jej prozy, by samemu sobie wyrobić zdanie. Tym bardziej że od dziś już nie wypada nie znać książek Olgi Tokarczuk.
© Licencja na publikację
© ℗ Wszystkie prawa zastrzeżone
Źródło: Rzeczpospolita
Wielu o tym mówiło z nadzieją, wierzyło już mniej. Bo z jednej strony Nobel to rodzaj świeckiej kanonizacji – kojarzy się z siwymi włosami i raczej nie z kobietą, gdyż od 1901 r. uhonorowano do dziś tylko 14 autorek. Z drugiej strony kiedy, jeśli nie teraz?
Czytaj także:
Nowa książka „Magiczna rana” to ciąg dalszy polskiego chaosu i miraży. Psychoterapeuta potrzebny od zaraz.
„Magiczna rana” to nowa powieść Doroty Masłowskiej, która ukaże się już 28 sierpnia. To pierwsza jej książka pod szyldem krakowskiej oficyny Karakter.
To niestandardowy pomysł na promocję literatury i czytelnictwa. Podczas tej wyjątkowej nocy dziesięć wybranych fragmentów najlepszej europejskiej prozy czyta dziesięciu wybitnych przedstawicieli polskiej kultury.
Stefan Szczepłek zakończył trylogię „Warszawa idzie na mecz” głęboko żywym przekazem, choć wywodzącym się prosto ze stołecznych i podstołecznych cmentarzy.
Citi Handlowy kontynuuje świetną ofertę dla tych, którzy preferują oszczędzanie na wysoki procent. Klienci, którzy otworzą CitiKonto, będą mogli skorzystać przez 4 miesiące z promocyjnego oprocentowania 7,2% na koncie oszczędnościowym do kwoty 100 000 złotych. Tym razem dodatkowo można zgarnąć nawet 320zł!
Pierwsza polska książka o Taylor Swift, biografia i reportaż w jednym, jest lekturą dla swifties, jak i dla tych, którzy chcą zrozumieć, na czym polega fenomen popularności globalnej gwiazdy pop.
Formentor oferuje szeroki wybór silników i technologii.
Niemcy chcieli mieć w Generalnej Guberni zarówno wysokie plony, jak i polskich pracowników na robotach w Rzeszy, co było sprzecznością nie do rozwiązania.
Popularna niegdyś powieść „Shantaram” inspiruje po latach, aby przyjrzeć się bliżej stolicy Indii.
Nowa książka Naomi Klein o braku efektywnej polityki lewicowej, eseje Martina Luthera Kinga, komedia kryminalna na Apple TV+ i muzyka z AI.
Oto walor późnego debiutu: od razu dojrzały, nie wymaga taryfy ulgowej, stanowiąc pełnowymiarowe wydarzenie artystyczne.
Nie spała dwie noce. Wciąż miała przed oczami cierpki grymas fryzjerki, kiedy mówiła, że w samotnych domkach wieszali na ścianach namalowanych Hitlerów w uroczystych pozach. Bardzo ją to dotknęło.Co to za dziwne imię – Gertrúda? Bo moi dziadkowie byli Niemcami, odpowiedziała wyuczoną formułką. Niemcami? Znaczy się z Niemiec? Nie, z gór. Dziadek był leśniczym…Aha, czyli ty jesteś z tych Niemców, którzy w czasie wojny nas wywozili.Wywozili? A dokąd? Jak to, dokąd? No, przecież na śmierć.
Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO) prosi prezesa Prawa i Sprawiedliwości o wyjaśnienia w sprawie numerów PESEL, które do pewnego momentu musieli podawać darczyńcy wpłacający pieniądze na PiS.
Dziewięć na dziesięć osób broniących kanonu lektur w szkole czytało tylko ich opracowania. Skąd jest ta statystyka? Wymyśliłem ją na poczekaniu, tak samo jak wymyślony został powód, dla którego ministerstwa edukacji lub rządy mają narzucać szkołom listę lektur, których fabuły recytowane są następnie na państwowych egzaminach.
W 2012 r. w wywiadzie-rzece Michał Kamiński wieścił „Koniec PiS-u”, co okazało się oceną, delikatnie mówiąc, na wyrost. Najnowsze sondaże pokazują, że PiS ma szanse odzyskać władzę. I że w polskiej polityce wiele musi się zmienić, by wszystko zostało po staremu.
Co dziś nowego w prawie i gospodarce? Co opublikowano w Dzienniku Ustaw, jakie akty prawne wchodzą w życie, jakie ważne interpretacje wydały sądy, co ogłosił GUS, a co zapowiedział rząd? Oto subiektywne kalendarium dla profesjonalistów.
24 lutego 2022 roku Rosja rozpoczęła pełnowymiarową inwazję na Ukrainę. W nocy z 6 na 7 września, po ataku drona na obwód woroneski w Rosji, doszło do ewakuacji kilku miejscowości.
— Mam dla was dobrą wiadomość, kino jest w znakomitym stanie – powiedziała Isabelle Huppert, przewodnicząca jury konkursu głównego. Razem z nią oceniali filmy Agnieszka Holland, James Gray, Andrew Haigh, Kleber Mendonça Filho, Abderrahmane Sissako, Giuseppe Tornatore, Julia von Heinz i Zhang Ziyi. Za najlepszy film festiwalu uznali oni „W pokoju obok” Pedro Almodóvara – opowieść o prawie do godnej śmierci, ale też o życiu.
Triumfem Bartosza Zmarzlika zakończyła się ósma runda Speedway Grand Prix w Rydze. Obrońca tytułu w finale przyjechał przed największym rywalem do złota w tym roku - Szwedem Fredrikiem Lindgrenem.
Coraz więcej e-sklepów oferuje konsumentom zakupy z odroczoną płatnością. Wkrótce taka możliwość będzie dostępna także dla firm - dowiedziała się "Rzeczpospolita".
Od soboty 6 września obowiązują wyższe kwoty odszkodowań z Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych. Maksymalna kwota to blisko 223 tysiące złotych.
Od czerwca do końca sierpnia 2024 roku liczba zgłoszeń z tytułu ubezpieczenia podróżnego wzrosła o 17,8 procent względem ubiegłego roku i wyniosła ponad 17,5 tysiąca - podliczyła firma ubezpieczeniowa Mondial Assistance. Najwięcej zgłoszeń napłynęło z Turcji, Grecji i Bułgarii.
Donald Tusk ma rację. Przyzwyczailiśmy się, że prezydent Andrzej Duda mówi czasem rzeczy skandaliczne. Ale nie przywykliśmy jeszcze do tego, że Tusk, mówiąc o rozliczeniach PiS, powie o Norymberdze. Jako Kaszub powinien wiedzieć, że pewnych porównań robić nie wypada.
Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski spotkał się z liderem holenderskiej skrajnej prawicy Geertem Wildersem. Do rozmowy doszło na marginesie Cernobbio Forum we Włoszech 7 września.
Postawienie szkoły w środku sporu prawnego nie wróży jej niczego dobrego. Poddanie jej ocenie politycznej jest niedopuszczalne w poważnym państwie – uważa prof. Marek Konopczyński z Uniwersytetu w Białymstoku, członek Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk.
Coraz więcej rodziców zgłasza narodziny dziecka online - informuje Ministerstwo Cyfryzacji i przypomina, że w pewnych przypadkach imię dla noworodka wybierze urzędnik. Potem rodzice mogą je zmienić.
W wojnie Rosji z Ukrainą doszło do kolejnego istotnego przełomu - ocenił generał Roman Polko. Były dowódca GROM-u zaznaczył w rozmowie z "Faktem", że gdyby w 2008 r. państwa Zachodu postąpiły inaczej, dziś nie bylibyśmy świadkami eskalacji działań zbrojnych.
Podczas drążenia tunelu kolejowego w Łodzi w jednej z kamienic najpierw zawalił się strop między parterem a piwnicą, a kilka godzin później – część ściany.
Mecz Chorwacja - Polska będzie rywalizacją dwóch drużyn w przebudowie, ale to nasza nie ma nic do stracenia. Trudno o lepszą okazję, aby znów spróbować grać w piłkę, a nie tylko za nią biegać.
W Rosji drugi rok z rzędu nie udało się znaleźć ani jednego nowego dużego pola naftowego. Zasoby lądowe skończą się za 30 lat, a do podmorskich Rosjanie nie potrafią się dobrać bez zachodniej pomocy.
Lewica w trakcie konwencji w Krakowie postawiła na sprawy dotyczące mieszkalnictwa. Tuż przed pierwszym po wakacjach posiedzeniem Sejmu jej liderzy podkreślali, że są przeciwni dopłatom do kredytów. I zapowiedzieli kolejne, własne rozwiązania.
Ponad 2200 osób przebywających w przyfrontowych obwodach w Ukrainie otrzyma wsparcie od medyków. Projekt jest finansowany przez polski MSZ.
Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej Sylwester Marciniak, sędzia NSA zajmujący się od 30 lat podatkami, pełniący funkcję szefa Biura Informacji Sądowej w NSA, i jego zastępca w PKW sędzia TK Julii Przyłębskiej Wojciech Sych postanowili iść w sukurs dokonaniom NSA i bynajmniej nie jest to droga w stronę słońca.
Lekarze, dentyści, farmaceuci oraz adwokaci, radcowie i aplikanci nie będą mogli zgłaszać naruszeń objętych tajemnicą zawodową.
Francuzi pierwszy raz od sześciu lat stracili trzy gole w meczu domowym i przegrali na otwarcie Ligi Narodów z Włochami 1:3, bo znów byli bezbarwni w ataku, a tym razem zawiodła także defensywa.
Niezidentyfikowany obiekt latający znaleziono w miejscowości Kamionka Stara, niedaleko białoruskiej granicy. Jest to prawdopodobnie balon meteorologiczny.
Autorka, prowadzący i wydawca satyrycznego programu „Minęła 20”, który był przed kilkoma laty emitowany w TVP Info, zostali w piątek skazani na 5 miesięcy ograniczenia wolności za odcinek z plastelinowymi karykaturami Hanny Gronkiewicz-Waltz i Jerzego Owsiaka.
Włosi osiągnęli porozumienie z Komisją Europejską w sporze dotyczącym koncesji na zabudowę włoskich plaż. Znaleziono rozwiązanie, które zapewni równowagę między potrzebą otwarcia się na nowych przedsiębiorców a ochroną dotychczasowych.
Przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości plan reformy dotyczącej tzw. neosędziów to upokorzenie wszystkich sędziów w Polsce – ocenił europoseł Suwerennej Polski Patryk Jaki.
Masz aktywną subskrypcję?
Zaloguj się lub wypróbuj za darmo
wydanie testowe.
nie masz konta w serwisie? Dołącz do nas