Muzyczne bezkrólewie

Jego śmierć to nie tylko szok – Jackson odszedł nagle, w wieku 50 lat, tuż przed zapowiadanym na lipiec powrotem na scenę. Ważniejsze jest pytanie, kim był artysta, bezskutecznie reanimowany w czwartkowe popołudnie w domu w Los Angeles.

Na pewno fenomenalnym muzykiem, rekordzistą wszech czasów, współautorem najlepszych popowych piosenek. Ale w ostatnich latach kwestionowano nie tylko jego dorobek, m.in. podkreślając, że nie zrobiłby kariery, gdyby nie producencki talent Quincy’ego Jonesa. W wątpliwość podano jego poczytalność, moralność, działalność charytatywną na rzecz dzieci – właściwie wszystko, kim był wcześniej. Z kochającego muzykę dziecka stał się malcem zmuszanym do pracy i tyranizowanym przez ojca; z emanującego chłopięcą wyobraźnią artysty – rzekomym pedofilem; z pielęgnującego fantazję Piotrusia Pana, który wybudował własny Neverland – oderwanym od rzeczywistości wariatem.

Mało kto żegna dziś Jacksona muzyka – ten opuścił świat jeszcze w połowie lat 90., gdy wygasła jego magiczna moc: zabrakło przebojów i powalających rozmachem koncertów. Mistrz popu zniknął z medialnego obiegu – pojawiał się już tylko jako egzotyczna ciekawostka. Od ponad dekady Jacko jest zaliczany do grona najwspanialszych, ale minionych sław, a jego dorobek, podobnie jak nagrania Elvisa, jest surowcem dowolnie wykorzystywanym do produkcji niekończących się remiksów i kalek.

[srodtytul]Jak złoty pył[/srodtytul]

Życie Jacksona to pasmo niezapomnianych obrazów, które – niczym miniaturowe fotografie – układają się w wielką ikonę. Do głowy przychodzą natychmiast dziesiątki scen. Lata 70., występ Jackson 5: nastoletni chłopiec z pokaźnym afro i krągłą, ciemnoskórą buzią tańczy, trzymając mikrofon na długim kablu. Stojący w tle czterej bracia mają identyczne, tylko większe dzwony i kamizelki, ale są jedynie tłem. To on – roześmiany, genialnie muzykalny – kręci się na skraju sceny i błyszczy. Ledwie dziecko, a na jego widok dziewczyny, ba – kobiety!, piszczą i mdleją. Tak było i wiele lat później, gdy jednym gestem, chwytając się za krocze, wprowadzał stutysięczne stadiony w histerię.

[wyimek]Jacksona zabiły media i my sami – rozgniewani, rozczarowani jego wynaturzeniem i słabościami [/wyimek]

Rok 1983, Jackson zmienia się w wilkołaka: ma lśniąco zielone oczy, niezapomnianą czerwoną kurtkę i przewodzi tłumowi cmentarnych zjaw. Oprócz obłędnego rytmu słychać szuranie jego stóp – to „Thriller“, trwający 14 minut wideoklip, który katapultował teledysk do wymiaru sztuki, a z MTV uczynił centrum muzycznego świata.

Premiera „Bad“, rok 1987, była drugim wybuchem w solowej karierze Jacksona. Ubrany od stóp do głów na czarno mężczyzna o dziewczęcej, już rozjaśnionej twarzy, nienawistnie patrzy w kamerę. Wysuwa podbródek, powtarzając w refrenie: „Jestem naprawdę zły!“, a za plecami ma armię młodych gniewnych. W scenerii stacji metra tańczą razem tak, że zapiera dech. I nie ma już wątpliwości, kto króluje w miejskiej muzyce młodzieżowej. Nikt później nie dokona już niczego podobnego, on sam będzie się ścigał z własną perfekcją i wyobraźnią, choćby na początku lat 90., gdy w finale klipu „Remember The Time“ wykona jeden ze swych zwinnych obrotów i… zmieni się w złoty pył.

[srodtytul]Dekonstrukcja idola[/srodtytul]

Oprócz tych wspaniałych momentów, dzięki którym stał się niedoścignionym bóstwem popkultury – totalnym, bo skutecznie eksportowanym do najodleglejszych i najbiedniejszych wiosek – równie silnie zapamiętane pozostaną inne jego portrety. Te przygnębiające. Długowłosy Jackson, trzymający na kolanach swego przyjaciela szympansa Bubblesa, udziela jednego z nielicznych wywiadów telewizyjnych. Mówi szeptem – skrajnie wycofany, stłumiony, może przestraszony. Coraz bardziej zdeformowana i coraz bielsza twarz skrywana za satynową maską i okularami przeciwsłonecznymi, które – razem z ekscentryczną, militarną garderobą – upodabniały go do Muammara Kaddafiego, obaj stali się symbolami paracesarskiej megalomanii. Wreszcie ręce opancerzone gipsem i plastrami. Jackson nie miał widocznych ran, ale dawał do zrozumienia, że cierpi. Z roku na rok coraz mniej przypominał człowieka, stawał się koszmarną projekcją własnych obsesji, ale także naszych, masowo kreowanych wyobrażeń o megagwiazdorze muzyki pop.

Ostatnia dekada była brutalną dekonstrukcją tego mirażu, a Jackson przeistoczył się w ofiarę własnego wizerunku i pozycji. Potężna medialna machina, teraz już wspomagana przez Internet i tabloidy, obróciła się przeciwko niemu. Jackson słaby, wynaturzony, poddawany nieustannemu leczeniu nie podobał się światu – a ponieważ był najpopularniejszym, obok coca-coli, zjawiskiem na kuli ziemskiej, nie mógł się nigdzie schować. Intymności nie zapewniły mu mury rancza Neverland ani saudyjscy przyjaciele, u których mieszkał, gdy stracił fortunę. A bezlitosnym domysłom nie było końca: czy troje dzieci, z którymi pozował do zdjęć, spłodził sam? Czy ślub z Lisą Presley był komercyjnym zabiegiem? Czy molestował chłopców? Czy to prawda, że odpadł mu nos?

W latach 60. i 70. wspaniali muzycy padali ofiarami rockandrollowego stylu życia: mieszanki narkotyków, alkoholu i psychodelii. Jacksona uśmierciły media, my sami – rozczarowani, rozgniewani jego słabościami. Podobny schemat powtórzył się niedawno z Britney Spears, gdy dziewczyna – jak Jackson – tresowana na gwiazdę nie wytrzymała presji. Przeszła załamanie, odebrano jej opiekę nad dziećmi. Wywinęła się publicznej śmierci w jedyny możliwy sposób: wracając do gry i przekonując nas, że znów jest w formie. Prawdy nie zna nikt i mało kogo ona obchodzi. Nikt nie czyta uważnie wywiadów, w których Spears opowiada, że jest całkowicie (także finansowo) kontrolowana przez rodzinę, uwięziona w roli pacynki pop. Nikt też nie traktował poważnie Jacksona, gdy publicznie wrzeszczał z frustracji i bólu.

A przecież są dowody, choćby w postaci niesamowitych teledysków. W „Leave Me Alone“ (1987 r.) Jackson podróżuje rakietą przez świat pozorów: mija wystrojone w garnitury psy, pozującą w uśmiechu Elizabeth Taylor, wreszcie ginie w gigantycznej paszczy potwora. I powtarza frazę: „Zostawcie mnie w spokoju“. Widać go jeszcze jako więźnia, z przytroczoną do nogi kulą i jako Guliwera, który wstaje, niszcząc przyciskające go do ziemi rusztowania Liliputów. Nakręcony w połowie lat 90. „Scream“ – futurystyczna wizja jego zaszczucia dzielonego z siostrą Janet – kosztował 7 milionów dolarów (to najdroższy teledysk w historii). Nieustannie podglądani żyją w kosmicznym statku. Od siły ich krzyku pękają szyby.

[srodtytul]Ostatni taki posąg[/srodtytul]

Zadziwiające, jak niewiele wiemy o Jacksonie, a dokładniej: jego codzienności, dowodach realnej egzystencji. Odejście króla popu to pożegnanie z tajemnicą, którą – mimo wszystko – udało mu się ocalić. Dziś gwiazdy publicznie jedzą, robią zakupy, uprawiają seks. Opowiadają, jakie książki czytają i jak spędzają czas z dziećmi. Dobrowolnie wyrzekają się prywatności, świadomie nią kupczą, on zaś dramatycznie starał się ją zachować. Jakby chciał udowodnić, że całkowite poznanie drugiego człowieka nie jest możliwe.

Śmierć Jacksona to także rozstanie z epoką wymyślonych idoli, którzy są – jak mawiają Anglicy – „larger than life“ – więksi niż życie, przerastają rzeczywistość. I nie potrafią się uchronić przed upadkiem. Jacksona często porównywano – na niekorzyść – z Madonną, która wytrzymała w popowym maratonie dłużej, bo wciąż konstruowała siebie na nowo i dbała o życie. Wygimnastykowana, prezentowała swą formę, zakładając prawą piętę za lewe ucho. Ale ją także dogania czas i syndrom odrealnienia: z wysportowanej kobiety zmieniła się w groteskową rzeźbę – widać każdy mięsień, nabrzmiałe żyły. Madonna balansuje na krawędzi człowieczeństwa.

Dlatego nowe pokolenie gwiazd, czyli muzyków, którzy wychowali się, śledząc piosenki i karierę Jacksona, panicznie boi się posągowości. Nikt nie chce być idolem, wszyscy przysięgają – w wywiadach, blogach i portalach – że są zwyczajni, nudni, tacy sami jak my. Nie chcą, by utożsamiano ich z jakąś sprawą czy ideą, która mogłaby zacząć żyć własnym medialnym życiem. Kurczowo trzymają się ziemi. Nawet teledyski kręcą o sobie – nie wcielają się w bohaterów, niczego nie kreują. Odżegnują się także od ducha rock’n’rolla: członkowie kapel Editors czy Coldplay mówią, że narkotyki i bunt ich nie interesują, a muzyka to nie balanga, tylko sposób na życie.

Najważniejsza w spuściźnie Jacksona okazała się przestroga: nie bądźcie gigantami, pozostańcie ludźmi.

[srodtytul]Armia kopistów[/srodtytul]

Muzyczny dorobek króla popu pozostaje poza wszelką konkurencją, po pierwsze – w sferze liczb i rozmiarów jego kariery. Nowe technologie, upowszechnienie piosenek w formacie mp3 i ich nieograniczona oferta w Internecie bezpowrotnie zamknęły erę rekordowych sprzedaży płyt oraz długowieczności hitów. Na listach przebojów wymiana dokonuje się szybko, a sukcesem jest nakład kilku milionów egzemplarzy albumu. Jackson sprzedał ich 750 milionów, a przecież kupujący wciąż zdejmują jego płyty ze sklepowych półek.

Można też śmiało powiedzieć, że pozostanie niedościgniony jako twórca perfekcyjnie pomyślanych i wykonanych piosenek. Wokaliści tacy jak Justin Timberlake próbowali się na nim wzorować, odtwarzać ideał: łączyć młodzieńczy wdzięk z tanecznością, lekkimi frazami, delikatnym śpiewem. Na próżno – wszystko to wprawki chłopców, którym brakuje cudownej iskry. Całe pokolenie twórców muzyki klubowej i hiphopowej stara się stworzyć bity, które niezawodnie zelektryzują do tańca. Ale taką siłę ma wyłącznie „Billie Jean“ grana na wszystkich parkietach i imprezach świata – odmieniana przez wszystkie didżejskie przypadki, cięta na fragmenty i umieszczana w tle niezliczonych piosenek, które inaczej pozostałyby niezauważone.

To Jackson stworzył definicję popu: muzyki łączącej różne gatunki w starannie zmierzonych proporcjach. W warstwie wokalnej wzorował się na soulu – pięknym, uczuciowym śpiewie. Pamiętał, że słuchacze lubią zanucić piosenkę, więc zapewniał czytelne fragmenty melodii, ale unikał przewidywalności. Jego utwory mają zaskakującą dramaturgię, są łatwe do słuchania, ale bogato zdobione elementami rocka, r&b czy funku. Właśnie taki, wielowymiarowy, jest „Thriller“ – najdoskonalszy i najpopularniejszy krążek muzyki rozrywkowej.

Nagłe zniknięcie króla popu jest wydarzeniem trudnym do zrozumienia, niemal nieuchwytnym. Jackson muzyk nie umarł, bo dziesiątki jego utworów są idealne i czas tego nie zmieni. Jackson człowiek także nie odszedł, przecież nigdy go nie było.

[ramka][srodtytul]Cztery przełomowe płyty[/srodtytul]

[b]„Off the wall”, 1979[/b]

Eksplozja solowej kariery – Jackson błyszczy jako wokalista i autor. Utwory łączą disco, funk i soul, powstają: „Rock with You” i „Don’t Stop Till You Get Enough”.

[b]„Thriller”, 1982[/b]

100 mln sprzedanych płyt, 12 nominacji do Grammy. Idealny album pop. Od rockowej „Beat It” po taneczne evergreeny: „Billie Jean” oraz „Thriller”.

[b]„Bad”, 1987[/b]

Aż osiem z 11 nagranych piosenek stało się przebojami, m.in.: „Bad”, „The Way You Make Me Feel” i „Leave Me Alone”. Kwintesencja brzmienia i seksapilu lat 80.

[b]„Dangerous”, 1991[/b]

Ostatni wielki krążek króla promowany serią epickich teledysków, jak „In the Closet” i „Remember the Time”. „Black or White” to nokaut z użyciem efektów specjalnych. [/ramka]