Zanussi o Kilarze

Rz: Ponad 40 lat przyjaźni, współpracy...

Krzysztof Zanussi:

I ponad 40 filmów, bo poza fabułami robiliśmy też razem krótkie metraże. To jedyny kompozytor, z którym pracowałem. Narzekał, że niełatwo pisze się muzykę do moich filmów, bo nie ma w nich gwałtownych emocji. Paradoksalnie znalazł je w tym ostatnim: „Obcym ciele", ale pracę przerwała mu choroba.

Wojciech Kilar nie żyje

Powiedział pan kiedyś, że to on nauczył pana myślenia o muzyce filmowej.

Pracując nad moją debiutancką „Strukturą kryształu", wpadłem na niezwykle głupi pomysł: namówiłem Wojtka do stworzenia muzyki przed zdjęciami. Ustąpił mi i nie miało to żadnego sensu. Kiedy film zmontowaliśmy, napisał wszystko od nowa. Dla mnie to była lekcja pokory. Potem już nigdy niczego nie próbowałem mu narzucić. I zawsze podarowywał mi wspaniałą muzykę. Należał do nielicznych kompozytorów, którzy ogromne doświadczenie w dziedzinie muzyki poważnej potrafili wykorzystać w filmie.

Napisał fantastyczną muzykę do „Draculi" Coppoli, do kilku filmów Polańskiego, ale wielkie studia go nie połknęły.

Hollywood jest walcem, który próbuje artystę podporządkować, a Kilar znał własną wartość. Byłem świadkiem jego ostrej rozmowy z amerykańskimi producentami, którzy zaczęli rzucać niemądre komentarze. Wojtek natychmiast zerwał kontrakt, mówiąc, że nie ma ochoty słuchać takich uwag. Nie przywiązywał wagi do hollywoodzkiej kariery.

W Polsce napisał ścieżki dźwiękowe do około 150 tytułów.

Kochał kino i jestem tej miłości beneficjentem. Jest jednak niesprawiedliwością przedstawianie Wojtka jako kompozytora muzyki filmowej. To była dla niego działalność drugorzędna. Jego twórczość poważna odcisnęła się w historii muzyki polskiej bardzo mocno. Należał do awangardy, „Upstairs-Downstairs" stało się przebojem Warszawskiej Jesieni. Pamiętam ogromne zaskoczenie, jakim były jego „Krzesany", potem „Exodus", „Angelus" czy „Missa pro pace".

A jak zapamięta pan Wojciecha Kilara nie jako artystę, lecz człowieka?

Należał do kręgu moich najbliższych przyjaciół. Przeżyliśmy ogromny szmat życia razem. Bardzo ważna w charakterze Wojtka była jego osobność. Zawsze stronił od warszawki, która zresztą odnosiła się do niego z dystansem. Raniła go krytyka, czasem bardzo powierzchowna, jako że dzisiaj nierzadko zabierają się do pisania ludzie niekompetentni i układowi. On układów nie znosił. Może dlatego, odcinając się od stolicy, choć lwowianin – mieszkał w Katowicach i zagłębił się w śląskość. Zakochał się też w folklorze góralskim. To była kolejna jego ojczyzna. Na swoich wspinaczkach obcował z Bogiem. Bo Wojtek był ogromnie religijny, a jego religijność była dość niezwykła: głęboka, filozoficzna, a jednocześnie prosta, ludowa, tradycyjna. Przyjaźnił się z księżmi z Jasnej Góry, a jego utwory religijne, takie choćby jak „Angelus", były wielkimi dziełami.

Z pana opowieści wyziera obraz człowieka poważnego, a on miał ogromne poczucie humoru.

Nasze rozmowy zaczynały się od wymiany anegdot, a jego dowcipy były wyszukane. Na początku współpracy robiliśmy film w Niemczech i tamtejsi producenci podejrzewali, że przywiozłem jakiegoś nieznanego grajka. Kilar natychmiast wcielił się w tę rolę, dla zabawy straszył ich jakimiś okropnymi odzywkami. Po czym zaimprowizował im kawałek muzyki awangardowej. Natychmiast uznali go za mistrza.