Pomniki władzy i przeciwko władzy

Pomniki stały się ważnym elementem architektury miasta dopiero w XIX wieku. Było to związane z demokratyzowaniem się społeczeństwa. Wcześniej władzy wystarczała sama sankcja boska: król był pomazańcem bożym. Jednak od czasów rewolucji francuskiej takim spoiwem łączącym społeczeństwo i władzę stał się patriotyzm. Przy czym Polska była tu pewnym ewenementem, bo w okresie zaborów często staraliśmy się stawiać pomniki przeciw władzy...

Car Aleksander czasem na to nawet się zgadzał, np. pozwolił postawić pomnik księcia Józefa Poniatowskiego.

Aleksander I się zgodził, ale po powstaniu listopadowym jego następca tę zgodę wycofał. Pomnik został zdeponowany najpierw w Modlinie, a potem Iwan Paskiewicz, namiestnik Królestwa Polskiego, zabrał go do swojego majątku pod Homlem. Natomiast przed Pałacem Namiestnikowskim, gdzie miał stanąć pomnik księcia Józefa, stanął pomnik właśnie Paskiewicza, czyli symbol władzy carskiej. Ten sam model pomników władzy i przeciwko władzy powtórzył się zresztą w PRL.

O jakie pomniki walczono w PRL?

Warto wspomnieć o dwóch z nich: pomnik stoczniowców poległych w 1970 r., którego budowa była jednym z postulatów Sierpnia '80, i pomnik Powstania Warszawskiego. Walka o ten drugi zajęła praktycznie cały okres PRL. Władza zgodziła się na jego postawienie dopiero w 1989 roku, gdy komuniści byli już bardzo słabi i szukali poparcia społecznego.

—rozmawiał Michał Płociński