Pomniki władzy i przeciwko władzy

Rozmowa z Robertem Kostro, dyrektorem Muzeum Historii Polski

Aktualizacja: 05.10.2015 23:42 Publikacja: 04.10.2015 21:11

Pomniki władzy i przeciwko władzy

Foto: Fotorzepa, Danuta Matloch

Rzeczpospolita: Na warszawskiej Woli stanął pomnik Danuty Siedzikówny „Inki". Kiedy w ogóle zaczęto stawiać świeckie pomniki?

Robert Kostro: Już w starożytności stawiano pomniki wielkim władcom. Warszawski pomnik księcia Józefa Poniatowskiego wzorowany jest właśnie na słynnym rzymskim posągu Marka Aureliusza. W średniowieczu stawiono raczej pomniki świętych czy Matki Boskiej, a pierwszym świeckim pomnikiem w Polsce była kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie, wzniesiona w połowie XVII wieku przez króla Władysława IV na cześć swojego ojca. Kolejnym ważnym pomnikiem był pomnik Jana III Sobieskiego wystawiony naprzeciwko pałacu Łazienkowskiego.

Kto go postawił?

Król Stanisław August, który chciał tym samym zaskarbić sobie przychylność patriotycznej części społeczeństwa. Jednak społeczeństwo nie do końca doceniło ten gest. Po Warszawie krążył taki oto wierszyk: „Bohaterowi Wiednia, co chrześcijan zbawił / Piękny pomnik z kamienia Stanisław wystawił / Dwakroć złotych kosztował – trzykroć bym dołożył / By Stanisław skamieniał, a Jan III ożył".

Kiedy zaczęto masowo stawiać świeckie pomniki?

Pomniki stały się ważnym elementem architektury miasta dopiero w XIX wieku. Było to związane z demokratyzowaniem się społeczeństwa. Wcześniej władzy wystarczała sama sankcja boska: król był pomazańcem bożym. Jednak od czasów rewolucji francuskiej takim spoiwem łączącym społeczeństwo i władzę stał się patriotyzm. Przy czym Polska była tu pewnym ewenementem, bo w okresie zaborów często staraliśmy się stawiać pomniki przeciw władzy...

Car Aleksander czasem na to nawet się zgadzał, np. pozwolił postawić pomnik księcia Józefa Poniatowskiego.

Aleksander I się zgodził, ale po powstaniu listopadowym jego następca tę zgodę wycofał. Pomnik został zdeponowany najpierw w Modlinie, a potem Iwan Paskiewicz, namiestnik Królestwa Polskiego, zabrał go do swojego majątku pod Homlem. Natomiast przed Pałacem Namiestnikowskim, gdzie miał stanąć pomnik księcia Józefa, stanął pomnik właśnie Paskiewicza, czyli symbol władzy carskiej. Ten sam model pomników władzy i przeciwko władzy powtórzył się zresztą w PRL.

O jakie pomniki walczono w PRL?

Warto wspomnieć o dwóch z nich: pomnik stoczniowców poległych w 1970 r., którego budowa była jednym z postulatów Sierpnia '80, i pomnik Powstania Warszawskiego. Walka o ten drugi zajęła praktycznie cały okres PRL. Władza zgodziła się na jego postawienie dopiero w 1989 roku, gdy komuniści byli już bardzo słabi i szukali poparcia społecznego.

—rozmawiał Michał Płociński

Rzeczpospolita: Na warszawskiej Woli stanął pomnik Danuty Siedzikówny „Inki". Kiedy w ogóle zaczęto stawiać świeckie pomniki?

Robert Kostro: Już w starożytności stawiano pomniki wielkim władcom. Warszawski pomnik księcia Józefa Poniatowskiego wzorowany jest właśnie na słynnym rzymskim posągu Marka Aureliusza. W średniowieczu stawiono raczej pomniki świętych czy Matki Boskiej, a pierwszym świeckim pomnikiem w Polsce była kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie, wzniesiona w połowie XVII wieku przez króla Władysława IV na cześć swojego ojca. Kolejnym ważnym pomnikiem był pomnik Jana III Sobieskiego wystawiony naprzeciwko pałacu Łazienkowskiego.

Ten artykuł przeczytasz z aktywną subskrypcją rp.pl

Zyskaj dostęp do ekskluzywnych treści najbardziej opiniotwórczego medium w Polsce

Na bieżąco o tym, co ważne w kraju i na świecie. Rzetelne informacje, różne perspektywy, komentarze i opinie. Artykuły z Rzeczpospolitej i wydania magazynowego Plus Minus.

Czym jeździć
Technologia, której nie zobaczysz. Ale możesz ją poczuć
Tu i Teraz
Skoda Kodiaq - nowy wymiar przestrzeni
Kraj
Zuzanna Dąbrowska: Rocznica wyborów, czyli olbrzym zapada w drzemkę
Kraj
Konwencja PiS w Przysusze. Jarosław Kaczyński mówi o torturach i łamaniu konstytucji, o szaleńczych planach rządu
Kraj
Znaleziono szczątki ludzi na terenie byłego poligonu pod Łodzią