Częstość występowania bólu u pacjentów chorych na nowotwory przekracza 50 procent. Występowanie dolegliwości bólowych jest związane z jednej strony z samym przebiegiem choroby, z drugiej strony wynika z agresywności leczenia onkologicznego.
Leczenie zwiększa szansę pacjenta, jednak może być ono również przyczyną występowania bólu. Według dostępnych danych, ból odczuwa 59 proc. pacjentów w trakcie leczenia onkologicznego i 33 proc. pacjentów nowotworowych wyleczonych, co stanowi znaczące wyzwanie terapeutyczne. W Polsce dysponujemy większością preparatów, które są niezbędne do prawidłowego prowadzenia leczenia przeciwbólowego i świadomy ich wybór daje możliwość osiągnięcia optymalnej skuteczności przy minimalnym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych. W terapii bólu, u pacjentów z chorobą nowotworową, stosowane są w zależności od natężenia, mechanizmu powstawania i lokalizacji bólu zarówno nieopioidowe, jak i opioidowe leki przeciwbólowe.
W praktyce różne formy leków umożliwiają dostosowanie terapii do aktualnych potrzeb i stanu klinicznego pacjenta. Sukces zależy w dużej mierze od chęci i otwartości pacjenta do rozmowy z lekarzem o swoich odczuciach, obawach i oczekiwaniach, ale przede wszystkim o wszelkich sytuacjach związanych z występowaniem bólu, jego lokalizacją, charakterem i czynnikami nasilającymi.
Warto uświadomić sobie, że ból w przebiegu choroby nowotworowej nie jest zjawiskiem jednorodnym. U ponad 50 proc. pacjentów, obok podstawowego bólu nowotworowego o charakterze przewlekłym, trwającym kilka miesięcy i dłużej, występuje tzw. ból przebijający – bardzo silny bodziec bólowy, który cechuje się bardzo szybkim narastaniem (kilka minut), trwa krótko (średnio ok. 30 minut) i pojawia się kilka razy na dobę – pomimo zastosowania skutecznej opioidowej terapii bólu podstawowego. Ze względu na dynamiczny charakter oraz w wielu wypadkach dużą nieprzewidywalność występowania, ból przebijający jest dla pacjenta niezwykle nieprzyjemny. Świadomość, że takie napady bólu mogą wystąpić, wytwarza u pacjenta swoistą koncentrację lękową prowadzącą do znacznego pogorszenia leczenia onkologicznego, leczenia bólu podstawowego, a także komfortu życia. Pacjenci lub opiekunowie nie zawsze informują lekarza o takich napadach bólu, uznając, że jest to zjawisko, z którym nic nie można zrobić. Nic bardziej mylnego. Obecnie dostępne są już bardzo skuteczne i co najważniejsze refundowane leki zawierające fentanyl. Cechują się szybkim początkiem działania i zapewniają skuteczny efekt terapeutyczny adekwatny do czasu trwania bólu. Ważne jest, aby każdy pacjent, u którego występują dolegliwości bólowe, wiedział, że za pomocą dostępnych leków można skutecznie leczyć każdy rodzaj bólu nowotworowego u ponad 90 proc. chorych. Wynika z tego jednoznacznie, że możemy dzisiaj liczyć na skuteczne, bezpieczne i dostosowane do potrzeb leczenie bólu. Kluczowym elementem dla poprawności zastosowanego leczenia jest współpraca pacjenta i rodziny z lekarzem bazująca na otwartości i wzajemnym zrozumieniu. Dzięki temu leczenie onkologiczne będzie bardziej skuteczne, co wpłynie na jakość życia zarówno pacjenta, jak i jego rodziny.
Dr Jarosław Woroń, Klinika Leczenia Bólu i Opieki Paliatywnej oraz Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Collegium Medicum UJ, Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, Kraków