Rozgraniczenie polega na urzędowym ustaleniu przebiegu granicy między sąsiadującymi nieruchomościami. Dokonują tego wójtowie, a w wypadkach określonych w przepisach sądy.
Ważne!
Sąd, przed którym toczy się sprawa o własność lub o wydanie nieruchomości (albo jej części), jest właściwy także do przeprowadzenia rozgraniczenia, jeżeli ustalenie przebiegu granic jest potrzebne do rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy. W takim wypadku sąd w swoim orzeczeniu zamieszcza również rozstrzygnięcie o rozgraniczeniu nieruchomości.
Wymagania związane z rozgraniczeniem nieruchomości w postępowaniu administracyjnym prowadzonym przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) określono w ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne (dalej p.g.k.). Zgodnie z art. 29 ust. 1 tej ustawy rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów. Istotą rozgraniczenia jest określenie, do jakich granic sięga prawo właściciela (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 września 2015 r., sygn. I OSK 2404/14, LEX nr 1985825).
Ustaleniu w tym trybie podlegają wszystkie albo tylko niektóre granice nieruchomości. Podmiot składający wniosek o rozgraniczenie wskazuje, które granice swojej nieruchomości uważa za sporne i tym samym decyduje o zakresie postępowania rozgraniczeniowego (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 14 września 2016 r., sygn. II SA/Rz 1710/15, LEX nr 2113244).
Postępowanie rozgraniczeniowe obejmuje kilka etapów:
Etap 1. Złożenie wniosku i wszczęcie postępowania
Zgodnie z art. 30 p.g.k. wójtowie przeprowadzają rozgraniczenie z urzędu lub na wniosek strony. Postępowanie rozgraniczeniowe z urzędu ma miejsce przy scaleniu gruntów, a także jeżeli brak jest wniosku strony, a potrzeby gospodarki narodowej lub interes społeczny uzasadniają przeprowadzenie rozgraniczenia.
Wniosek do wójta składają przede wszystkim właściciele lub użytkownicy wieczyści. W wyroku NSA z 20 marca 2013 r. (sygn. I OSK 2418/11, LEX nr 1339615) zwrócono uwagę, że posiadacz samoistny, czyli podmiot, który faktycznie włada nieruchomością tak jak właściciel, może być zaliczony do podmiotów mających prawo żądania wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego bądź uczestniczenia w postępowaniu wszczętym z wniosku strony albo z urzędu, dopóki istnieje domniemanie, że jego posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym.
W łatwy i wygodny sposób wypełnij zeznanie podatkowe
Na stronach internetowych niektórych urzędów zamieszczono wzory wniosku o rozgraniczenie nieruchomości (por. np. www.um.warszawa.pl). We wniosku należy wskazać m.in. numer działki ewidencyjnej, numer księgi wieczystej i adres nieruchomości, do której wnioskodawca ma tytuł prawny oraz sąsiednich nieruchomości, w stosunku do których konieczne jest ustalenie przebiegu granicy. Opłata skarbowa od wydania decyzji administracyjnej wynosi 10 zł.
Po złożeniu wniosku wójt przeprowadza postępowanie wyjaśniające. Obejmuje ono m.in. ustalenie, czy osoba, która złożyła wniosek, ma przymiot strony, pozostałych stron postępowania oraz stanu prawnego granic nieruchomości objętej wnioskiem (por. wyrok NSA z 12 października 2012 r., sygn. I OSK 1124/11, LEX nr 1233999). Postępowanie w sprawie rozgraniczenia nieruchomości wszczyna się postanowieniem, na które nie służy zażalenie.
Etap 2. Wyznaczenie geodety
W myśl art. 31 ust. 1 p.g.k. czynności ustalania przebiegu granic wykonuje geodeta upoważniony przez wójta. W sprawie o rozgraniczenie geodeta jest zatem wyznaczany i umocowany przez wójta, a nie przez stronę postępowania. Przepisy nie nakładają na wójta obowiązku dopuszczenia stron do udziału w procedurze wyboru geodety.
Wójt może wezwać strony do wskazania geodety, ale jest to czynność fakultatywna, wykonana przez wójta w ramach zapewnienia stronie możliwości czynnego udziału w postępowaniu (wyrok WSA w Gliwicach z 10 stycznia 2014 r., sygn. II SAB/Gl 52/13, LEX nr 1531607).
Przykład:
W postępowaniu rozgraniczeniowym wójt może zażądać od strony wpłacenia zaliczki na pokrycie kosztów wynagrodzenia geodety na podstawie art. 262 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.). Jednak w sytuacji, gdy strona nie wskaże geodety ani nie wyłoży zaliczki na poczet jego wynagrodzenia, wójt nie może uchylić się od prowadzenia postępowania. W takim przypadku wójt powinien tymczasowo wyłożyć kwotę niezbędną do zapłaty wynagrodzenia należnego geodecie, a następnie – jednocześnie z wydaniem decyzji kończącej postępowanie rozgraniczeniowe – ustalić w drodze postanowienia wysokość kosztów postępowania, osoby zobowiązane do ich poniesienia oraz termin i sposób uiszczenia tych kosztów, zgodnie z art. 264 § 1 k.p.a. (wyrok WSA w Kielcach z 30 września 2010 r., sygn. II SAB/Ke 34/10, LEX nr 756070). W razie niewątpliwej niemożności poniesienia przez stronę opłat, kosztów i należności związanych z tokiem postępowania wójt może zwolnić ją (w całości lub w części) od ich ponoszenia, na podstawie art. 267 k.p.a.
Etap 3. Analiza dokumentów
W p.g.k. przewidziano, że przy ustalaniu przebiegu granic bierze się pod uwagę znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty osnowy geodezyjnej. W sytuacji, gdy brak jest tych danych lub są one niewystarczające albo sprzeczne, przebieg granicy ustala się na podstawie zgodnego oświadczenia stron lub jednej strony, gdy druga strona w toku postępowania nie składa oświadczenia i nie kwestionuje przebiegu granicy (art. 31 ust. 2-3 p.g.k.).
W orzecznictwie podkreśla się, że w postępowaniu administracyjnym stosuje się także kryteria rozgraniczenia ustalone w kodeksie cywilnym (dalej k.c.). W sytuacji, gdy nie da się ustalić stanu prawnego nieruchomości (nie ma dowodów pozwalających na jego ustalenie lub są one niewystarczające albo sprzeczne), granice ustala się według ostatniego spokojnego stanu posiadania, zgodnie z art. 153 k.c. (uchwała 7 sędziów NSA z 11 grudnia 2006 r., sygn. I OPS 5/06, ONSAiWSA 2007/2/26).
W rozporządzeniu ministrów spraw wewnętrznych i administracji oraz rolnictwa i gospodarki żywnościowej w sprawie rozgraniczania nieruchomości (dalej rozporządzenie) określono m.in. rodzaje dokumentów stanowiących podstawę ustalania przebiegu granic. Do dokumentów stwierdzających stan prawny nieruchomości zaliczono m.in. odpisy z ksiąg wieczystych, prawomocne orzeczenia sądu i ostateczne decyzje administracyjne. Natomiast do dokumentów określających położenie punktów granicznych i przebieg granic nieruchomości należą np. takie dokumenty geodezyjne jak: szkice lub protokoły graniczne, zarysy pomiarowe z pomiaru granic, czy szkice wyznaczenia granic działek wydzielonych w wyniku scalenia, wymiany gruntów lub w wyniku podziału nieruchomości.
W toku prac przygotowawczych geodeta powinien m.in.
- przeprowadzić analizę informacji zawartych w dokumentach uzyskanych z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego oraz znajdujących się w księgach wieczystych, a także w dokumentacji uzyskanej od strony,
- sporządzić, w razie potrzeby, szkic zawierający informacje o przebiegu granic, uzyskane w wyniku wcześniej wykonywanych pomiarów oraz
- określić termin rozpoczęcia czynności ustalenia przebiegu granic i doręczyć stronom wezwania do stawienia się na gruncie.
Etap 4. Ustalanie przebiegu granic na gruncie
Zgodnie z art. 32 p.g.k. wezwanie do stawienia się na gruncie doręcza się stronom za zwrotnym poświadczeniem odbioru, nie później niż 7 dni przed wyznaczonym terminem. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo stron nie wstrzymuje czynności geodety. Natomiast w razie usprawiedliwionego niestawiennictwa, geodeta wstrzymuje czynności do czasu ustania przeszkody lub wyznaczenia przez stronę pełnomocnika, ale nie dłużej niż na okres miesiąca. Do czynności wykonywanych przez geodetę w trakcie ustalania przebiegu granic na gruncie należy m.in. przeprowadzenie wywiadu terenowego. Podczas tego wywiadu geodeta odszukuje znaki graniczne, a także określa położenie przesuniętych, uszkodzonych lub zniszczonych znaków i punktów granicznych, jeżeli istnieją dokumenty pozwalające na określenie ich położenia. W sytuacji, gdy nie można ustalić przebiegu granicy na podstawie zebranych dowodów, geodeta przyjmuje oświadczenia stron dotyczące przebiegu granicy.
W razie sporu co do przebiegu linii granicznych, geodeta nakłania strony do zawarcia ugody oraz sporządza akt ugody, jeżeli doprowadzi do jej zawarcia. Następuje to według wzoru stanowiącego załącznik nr 3 do rozporządzenia.
Jeżeli przebieg granicy nie może być ustalony na postawie zebranych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron, a strony nie zawarły ugody, do obowiązków geodety należy m.in. opracowanie opinii dotyczącej przebiegu granic, która zawiera:
- ocenę prawidłowości przebiegu granic wskazanych przez strony, określonych na podstawie dokumentów, przebiegających według ostatniego spokojnego stanu posiadania lub istniejących na gruncie oraz
- opis proponowanego przez geodetę przebiegu granicy, wraz z uzasadnieniem jej przebiegu.
Etap 5. Wydanie decyzji przez wójta
Ugoda zawarta przed geodetą ma moc ugody sądowej. W razie zawarcia takiej ugody postępowanie rozgraniczeniowe jako bezprzedmiotowe podlega umorzeniu na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. (por. wyrok WSA w Krakowie z 16 stycznia 2013 r., sygn. III SA/Kr 392/12, LEX nr 1274766).
Zgodnie z art. 33 p.g.k. wójt wydaje decyzję o rozgraniczeniu, jeżeli zainteresowani właściciele nieruchomości nie zawarli ugody, a ustalenie przebiegu granicy nastąpiło na podstawie zebranych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron.
Przed wydaniem decyzji o rozgraniczeniu, wójt ocenia prawidłowość ustalenia przebiegu granic przez geodetę i zgodność sporządzonych dokumentów z przepisami. W razie stwierdzenia wadliwego wykonanych czynności, dokumentacja jest zwracana geodecie do poprawy i uzupełnienia. Strona niezadowolona z ustalenia przebiegu granicy decyzją wójta może żądać, w terminie 14 dni od dnia doręczenia tej decyzji, przekazania sprawy sądowi. W razie przekazania sądowi sprawy o rozgraniczenie wszczętej na wniosek (art. 33 ust. 3 p.g.k.), wnioskodawcą w postępowaniu sądowym pozostaje osoba, która złożyła wniosek o przeprowadzenie rozgraniczenia (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 30 października 2014 r., sygn. III CZP 48/14, OSNC 2015/3/27).
W sytuacji, gdy miał miejsce spór co do przebiegu linii granicznych, nie doszło do zawarcia ugody i nie ma podstaw do wydania decyzji o rozgraniczeniu przez wójta na podstawie art. 33 ust. 1 p.g.k. (nie ustalono przebiegu granicy na podstawie zebranych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron), wójt umarza postępowanie administracyjne i przekazuje sprawę z urzędu do rozpatrzenia sądowi (art. 34 ust. 2 p.g.k.). Taka decyzja nie rozstrzyga sprawy co do jej istoty, a tylko kończy bieg postępowania administracyjnego (wyrok WSA w Warszawie z 11 września 2014 r., sygn. VIII SA/Wa 520/14, LEX nr 1554114). Od wniosku o rozgraniczenie nieruchomości przez sąd pobiera się opłatę stałą w wysokości 200 zł.
Przykład:
Postępowanie administracyjne dotyczące rozgraniczenia dwóch sąsiednich nieruchomości zostało wszczęte na wniosek właściciela jednej z nich, w związku z czym właściciel drugiej nieruchomości jest zdania, że koszty rozgraniczenia powinny obciążyć tylko wnioskodawcę. W orzecznictwie zwraca się jednak uwagę, że wójt – orzekając o kosztach postępowania rozgraniczeniowego – powinien uwzględniać art. 152 k.c., co oznacza, że kosztami rozgraniczenia należy obciążyć strony będące właścicielami sąsiednich nieruchomości, a nie tylko tę stronę, która żądała wszczęcia postępowania (por. np. wyrok WSA w Krakowie z 30 stycznia 2017 r., sygn. III SA/Kr 1332/16, LEX nr 2201745).
podstawa prawna: art. 29-39 ustawy z 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1629 ze zm.),
podstawa prawna: art. 105 § 1, art. 261-265, art. 267 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 23 ze zm.)
podstawa prawna: art. 152-153 ustawy z 3 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 459)
podstawa prawna: załącznik do ustawy z 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1827)
podstawa prawna: art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 623 ze zm.)
podstawa prawna: rozporządzenie ministrów spraw wewnętrznych i administracji oraz rolnictwa i gospodarki żywnościowej z 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczania nieruchomości (DzU z 1999 r. nr 45, poz. 453)
