Pani profesor, obecnie trwają prace nad specustawą, która ma zalegalizować pobyt na terytorium Polski obywateli Ukrainy, którzy od 24 lutego wjeżdżają do nas bezpośrednio z tego państwa.
To bardzo ważna z punktu widzenia Polski ustawa, ponieważ istnieje pilna potrzeba wprowadzenia podstawy prawnej do legalnego pobytu, pracy i dostępu do ochrony socjalnej już obecnie ponad miliona obywateli Ukrainy. W takich sytuacjach należy odciążyć standardowy system azylowy.
Na co będzie mógł liczyć uchodźca, który przyjedzie do Polski?
Projekt specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy przewiduje, że jeżeli uchodźca wjechał legalnie do Polski z Ukrainy po 24 lutego i zadeklarował zamiar dalszego pozostania na naszym terytorium, jego pobyt będzie uważany za legalny przez okres 18 miesięcy.
Dzięki temu obywatele Ukrainy uzyskają natychmiastowy dostęp do szerokiego wachlarza wsparcia od państwa polskiego w postaci dostępu do pomocy doraźnej, rynku pracy oraz świadczeń i usług społecznych, to jest edukacji, opieki zdrowotnej, świadczeń rodzinnych. Dostęp do rynku pracy oznacza w wielu przypadkach podleganie polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych, z którym wiąże się obowiązek opłacania składek od wynagrodzenia, co z kolei rodzi prawo do zasiłków, rent i emerytury z ZUS na zasadach ogólnych.
Dostęp do 500+ też?
Tak, ale należy podkreślić, że każdy cudzoziemiec legalnie przebywający w Polsce, mający dostęp do rynku pracy, ma też dostęp do świadczeń i usług społecznych, w tym programów dedykowanych dla rodzin. Muszą tylko spełnić te same warunki, co obywatele Polski. Jest to standard obowiązujący również w innych państwach, choćby Unii Europejskiej.
Czytaj więcej
Przyjęta 4 marca unijna dyrektywa już od poniedziałku wprowadziła prawo legalnego pobytu i dostęp do rynku pracy dla obywateli Ukrainy uciekających przed wojną.
Z jakich jeszcze świadczeń będą mogli skorzystać obywatele Ukrainy?
Chodzi m.in. o świadczenie Dobry Start 300+, czyli wyprawkę szkolną w postaci 300 zł, rodzinny kapitał opiekuńczy, który zakłada 12 tys. zł na drugie i kolejne dziecko w wieku od 12 do 35 miesięcy, a także dofinansowanie żłobkowe, na które będzie można wnioskować od 1 kwietnia. Wymienione świadczenia z ZUS będą przysługiwać na zasadach przewidzianych w ustawach pod warunkiem, że uchodźca będzie zamieszkiwał z dziećmi w Polsce, ale z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”. Tego warunku nie trzeba będzie spełnić właśnie dzięki szybkiemu, ustawowemu trybowi legalizacji.
W jaki sposób będzie można ubiegać się o te świadczenia?
W taki sam sposób jak inni uprawnieni, czyli drogą elektroniczną. W specustawie zawarte są przepisy regulujące rozwiązania informatyczne, które zabezpieczą realną, faktyczną możliwość udzielenia natychmiastowego wsparcia obywatelom Ukrainy. Chcemy uniknąć trybu papierowego, który zablokowałby pomoc dla Ukraińców na tygodnie lub miesiące. Samorządy, instytucje rynku pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych muszą mieć bardzo szybko dane z rejestru elektronicznego Straży Granicznej, które pozwolą im zweryfikować automatycznie na przykład wniosek złożony przez uchodźcę do ZUS o 500+. Za tymi przepisami idzie pilne przygotowywanie elektronicznego systemu wymiany danych dla obywateli Ukrainy, opartego na bazie PESEL, Profilu Zaufanym i mObywatelu. Mamy w tym zakresie bogate doświadczenie i dobrą bazę danych. Będzie to bardzo pomocne w tych sprawach i pozwoli na to, aby pomoc państwa polskiego była udzielana sprawnie przez instytucje rynku pracy, opieki zdrowotnej i świadczeń społecznych.
W internecie pojawiły się nieliczne głosy, że Ukraińcy „odbiorą Polakom emerytury”?
Z takimi nieprawdziwymi opiniami trzeba walczyć. Ewidentnie komuś zależy na tym, aby szerzyć te kłamstwa. Należy oddalić wątpliwości dotyczące zasad koordynacji świadczeń międzynarodowych m.in. dla Ukraińców i związanych z tym obaw o „drenowanie” FUS. Uchodźcy nie są zagrożeniem dla naszego systemu emerytalnego. A wręcz odwrotnie. Powinniśmy zrobić wszystko, aby te osoby jak najszybciej mogły podjąć legalną pracę na terenie naszego kraju. System emerytalny oparty jest na solidarności międzypokoleniowej. Osoby aktywne zawodowo, opłacając składki, finansują wypłacane obecnie świadczenia z ZUS, np. emerytury i renty. W tej sytuacji im więcej osób pracuje, tym lepiej dla systemu ubezpieczeń społecznych, ponieważ jest on bardziej wydolny.
Czytaj więcej
Od początku wybuchu wojny w Ukrainie granice Polski przekroczyło już ponad 500 tys. uchodźców, a według szacunków docelowo może ich być nawet ponad 2 mln. Eksperci twierdzą, że nie ma obaw, aby dla uciekających przed wojną zabrakło w Polsce pracy.
Ilu Ukraińców korzysta z naszego systemu ubezpieczeń społecznych?
Polska i Ukraina mają podpisaną umowę o zabezpieczeniu społecznym. W tej sytuacji Ukraińcy legalnie pracujący w Polsce mają pełne prawo do świadczeń z FUS, bo płacili składki. Liczba obywateli Ukrainy pobierających emerytury i renty z ZUS wynosi ok. 3 tys. osób, a kwota wypłat wynosi w granicach 3 mln zł miesięcznie. Dla porównania całkowita liczba osób pobierających emerytury i renty z ZUS wynosi ok. 7,8 mln osób, a kwota wypłat ok. 20 mld zł miesięcznie. Liczba wniosków o świadczenia emerytalno-rentowe na gruncie umowy z Ukrainą wynosi zaledwie 200 rocznie. Na Ukrainę transferuje się około 340 świadczeń na kwotę 250 tys. zł miesięcznie.
Jakie działania podejmuje ZUS w kontekście uchodźców z Ukrainy, którzy trafili do Polski?
ZUS jest w stanie udostępnić uchodźcom z Ukrainy posiadaną bazę lokalową z całego kraju na ponad 1400 miejsc. Część z nich jest już wykorzystana przez te osoby. Poza tym Zakład opublikował na stronie internetowej informacje w języku ukraińskim o uprawnieniach do świadczeń rodzinnych, zdrowotnych, emerytalnych, rentowych. Uchodźcy wiedzą dzięki temu, gdzie i o co mogą się starać. Na Platformie Usług Elektronicznych ZUS udostępnimy możliwość dogodnego założenia profilu przez osoby posługujące się językiem ukraińskim. Na podstawie specustawy uruchomimy dedykowaną infolinię w języku ukraińskim, w placówkach ZUS będą czekali tłumacze posługujący się językiem ukraińskim, a także materiały drukowane w tym języku.
Pomożecie też w wypłacie polskich świadczeń, które dotychczas były wypłacane na rachunek w Ukrainie. Jak to będzie wyglądać w praktyce?
ZUS wyjaśnia, co w sytuacji, gdy ktoś otrzymuje emeryturę z ZUS na rachunek bankowy na Ukrainie. W związku z wojną i opuszczeniem kraju taka osoba mogła stracić dostęp do swoich pieniędzy. Należy wtedy pilnie skontaktować się z ZUS i dokonać zmiany dyspozycji wypłaty świadczenia. Realizacją polsko-ukraińskiej umowy o zabezpieczeniu społecznym zajmuje się ZUS.
