Czas mierzony kolorem

[b]Minęło 37 lat od czasu, gdy „Sanatorium…” trafiło po raz pierwszy do kin. Czy po cyfrowej obróbce bardzo się zmieniło?[/b]

[b]Witold Sobociński:[/b] Przede wszystkim ożyło. Jak wiele wspaniałych filmów, którym nowoczesna technika przywróciła dawny blask. Kopie zniszczone upływem czasu można było doprowadzić do stanu, jaki miały w dniu premiery. A nawet, jak w przypadku „Sanatorium…”, do wersji pełniejszej.

[b]To możliwe bez ingerencji w dzieło?[/b]

Dzięki cyfrowej obróbce udało się nasycić istniejące barwy, nadać im ostrość, głębię, a także wydobyć wspaniałe kolory, których na tradycyjnej taśmie nie było widać.

[b]

Nie obawia się pan, że widzowie zarzucą panu „przekoloryzowanie”, reagując jak część osób na odnowioną Kaplicę Sykstyńską? [/b]

I usłyszymy: Kicz!? Trochę się boję, że ludzie tego nie zrozumieją, ale obecny efekt jest bardzo bliski pierwotnej koncepcji i mojemu stylowi. Film ma przemyślaną strukturę oraz kompozycję barw, które wizualnie zbliżają ekranowy obraz do prozy Schulza.

[b]

Autor „Sklepów cynamonowych” ma specyficzne podejście do czasu. Razem z przypisaną mu przestrzenią, która na przemian kurczy się i rozszerza, tworzy mozaikę zdarzeń i doznań balansujących na granicy snu i jawy. Wydaje się to nie do przełożenia na ekran, a jednak udało się. Jak?[/b]

Zacznę od tego, że Has był wizjonerem. Bodaj największym w polskim kinie. „Sanatorium…” to film jego życia, jednak kiedy zaczynaliśmy realizację, nikt nie wiedział, jaki będzie końcowy efekt. Has wcześniej nie robił takich filmów. Kręcił fabuły realistyczne. Przy jednej z nich – „Szyfrach” (1966 r.) byłem u niego operatorem kamery. Widocznie dobrze wspominał naszą współpracę, bo zaproponował mi zrobienie zdjęć do „Sanatorium…”. Na planie okazało się, w jak skomplikowanym projekcie bierzemy udział. Tymczasem ja do tego zapętlonego przebiegu czasowego, wynikającego z literatury, dodałem jeszcze jeden czas – mierzony kolorem i nasyceniem barw. A Has dołożył niewystępującą u Schulza perspektywę – zagłady. Stanowi ona ramę filmu.

[b]Sceny zapowiadające pogrom różnią się kolorystycznie od kadrów, w których Józef podróżuje pociągiem i kiedy trafia do sanatorium. A te z kolei odcinają się od jasnych i barwnych obrazów świata odradzającego się we wspomnieniach głównego bohatera. Jak pan uzyskiwał te efekty?[/b]

Wszystko ręcznie. Nie było dzisiejszej techniki. Decydowały kolory światła, strojów, dekoracji. Zauważyła pani, że nie ma w tym filmie zamkniętych dekoracji. Wszystkie kompozycje są szerokie.

[b]Czy któreś z ujęć, nakręconych w ten sposób, daje panu szczególny powód do dumy?[/b]

Jeśli powiem, że parę rzeczy w tym filmie wymyśliłem, to nie za dobrze to zabrzmi, więc pozostańmy przy stwierdzeniu, że miałem udział w ciekawych rozwiązaniach w tym filmie. Np. fragment, kiedy bohater zjawia się w domu, a matka mówi mu: „Idź do tych darmozjadów, którzy tam śpią”. Józef wędruje po schodach, otwiera drzwi zasnute pajęczyną i wychodzi na podwórko, na którym dzieje się wszystko. W jednym ujęciu pokazujemy podwórko, sklep, sypialnię, bóżnicę i pokój Adeli. O tym, że zdarzenia te dzieją się w różnym czasie, pokazują barwy, ruch i światło. Te kilkanaście wydarzeń, pokazanych w jednym ujęciu, szykowaliśmy przez dwa dni.

[b]Dlaczego kolor jest tak dla pana ważny?[/b]

Życie jest wydarzeniem kolorystycznym. Nie tylko szarym, nic nieznaczącym. Moi współcześni koledzy czy studenci często świadomie zamazują obraz, kręcą kadry nieostre i brzydkie. Bez plastycznego pomysłu i bez przesłania. Dysponują barwą, ale nie potrafią jej w pełni wykorzystać.

[b]Dzięki cyfrowej restauracji „Sanatorium…” odzyskało dawne barwy. Jak ocenili je pana wnukowie Piotr i Michał, również operatorzy?[/b]

Starszy, Piotr, powiedział, że dopiero teraz w pełni zrozumiał ten film. Doszło do niego, że to bardzo precyzyjna artystyczna konstrukcja, którą można docenić jedynie, gdy rozgryzie się obraz. A obraz, dzięki odświeżeniu, jest moim zdaniem nie tylko o wiele bliższy naszym zamierzeniom z czasu kręcenia filmu, ale też bardziej atrakcyjny dla widza.

[i]Rozmawiała Jolanta Gajda-Zadworna [/i]

[ramka]

[srodtytul]Piękno martwego mikrokosmosu[/srodtytul]

Po odnowionych cyfrowo – dzięki projektowi KinoRP – „Popiele i diamencie” Andrzeja Wajdy, „Austerii” i „Pociągu” Jerzego Kawalerowicza kolejnym polskim arcydziełem, które można oglądać w sieciach Multikino i Silver Screen, jest „Sanatorium pod Klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa.