Nie mam wolnego skrawka ściany

Rz: Od blisko 40 lat kolekcjonuje pan sztukę nieprofesjonalną. Etnograf Aleksander Jackowski napisał, że jest pan jedynym dziś wybitnym mecenasem tej sztuki. Od siedmiu lat na krakowskim Kazimierzu prowadzi pan galerię (www.artnaive.sky.pl), na jej stronie znajdziemy adresy najważniejszych światowych muzeów. Sprzedaje pan sztukę, a nie taśmowo produkowane pamiątki. Jak by pan określił bilans istnienia galerii?

Leszek Macak:

Może najlepiej określi to mapa świata, jaką na 98. urodziny niedawno podarowałem Antoniemu Mazurowi, rzeźbiarzowi z Zawoi. To jest mapa o powierzchni około metr na trzy metry. Malutkimi fotografiami twarzy artysty zaznaczyłem na niej miejsca, do których sprzedałem jego dzieła. Od Australii i Nowej Zelandii po Indie, Nepal i np. Peru. Jest tam zaznaczona Korea, Afryka, dosłownie cała Europa, także USA i Kanada. Jego prace kupowali nie tylko kolekcjonerzy czy miłośnicy sztuki, ale również muzea, np. Museum of Arts and Crafts z San Francisco.

Drewniane aniołki wyrzeźbione przez Mazura kosztują 150 zł, a np. szopki 1500 zł. To jest właściwie klasyczny artysta ludowy, bo tworzy dla ludzi na wsi. Jego kapliczki lub krzyże ludzie kupują w celach kultowych, nie tylko dla ich wartości estetycznej.

Klienci ze świata odwiedzają mnie i pokazują międzynarodowe przewodniki turystyczne, w których znaleźli moją galerię jako jedną z największych krakowskich atrakcji. Stale mam dzieła kilkudziesięciu artystów. Turyści ze świata traktują tę sztukę jako pełnowartościową pod względem artystycznym, choć jej autorzy nie mają akademickiego wykształcenia. Wrażenie na nich robią zdjęcia przedstawiające artystów i moje opowieści o nich.

Polacy kupują tę sztukę?

Naprawdę nieliczni! Ale zdarza się, że nowy dom chcą urządzić w tym duchu. Zgłosiła się klientka, że ma mieszkanie 180 metrów i chce je ozdobić sztuką z mojej galerii. Zaprosiłem ją najpierw do siebie do domu, żeby zobaczyła, co ją czeka, gdy pokocha tę sztukę tak jak ja. Nigdzie nie mam wolnego skrawka ściany. U mnie obrazy lub grafiki tworzą na ścianach jakby kilim, wiszą szczelnie jeden przy drugim, nawet przy samej podłodze. Szafę odsunąłem, żeby móc za nią na ścianie wieszać obrazy, a także z tyłu na ściance szafy.

Zdarzyła się też polska klientka, która chciała kupić od razu wszystko, co mam w galerii. Odmówiłem. To nie jest taśmowa produkcja, tej oferty nie da się zastąpić z dnia na dzień.

Na targach Outsider Art Fair, które raz do roku w styczniu odbywają się w USA, polscy klasycy są cenieni w znacznie większym stopniu niż w Polsce. Ich prace osiągają tam ceny co najmniej kilku tysięcy dolarów. Największe amerykańskie gazety szczegółowo relacjonują te targi.

Ceny w pana galerii nie są wygórowane w porównaniu z pseudoludową produkcją w sklepach z pamiątkami.

Za 15 złotych można kupić malutkie drewniane ptaszki Dionizego Purty, ale jego piękne konie kosztują 1500 zł. Grafiki Jana Nowaka, znakomitego artysty ze Śląska, można kupić już za 200 zł. Dzieła nieżyjących klasyków kosztują po kilka tysięcy.

Ptaszki Purty są sygnowane? Gdybym chciał je kiedyś sprzedać, jak udowodnię, kto jest autorem?

Nie są sygnowane, ale są tak charakterystyczne, tak inne, że są natychmiast rozpoznawalne. Nie można ich pomylić z pracami innych artystów. Kolekcjoner lub etnograf rozpozna je natychmiast.

Kilka tysięcy dolarów kosztują na targach w USA dzieła klasyków polskiej sztuki nieprofesjonalnej

Od czego może zacząć początkujący kolekcjoner sztuki nieprofesjonalnej?

Jest taki opasły tom, światowa encyklopedia sztuki naiwnej. Można zacząć zbierać dzieła Polaków, którzy są tam odnotowani, np. Katarzyny Gawłowowej, Heródka, Marii Wnęk, Ludwika Więcka, Stanisława Zagajewskiego. Nieduży dobry obraz Więcka można kupić już za 1000 zł. Bardzo trudno będzie zdobyć prace tych nieżyjących klasyków, gdyż bardzo dużo znajduje się w europejskich kolekcjach prywatnych. Zwłaszcza w Niemczech, gdzie jest kilkadziesiąt prywatnych zbiorów z polską sztuką nieprofesjonalną. Dla kolekcjonera takie trudności to dodatkowe wyzwanie! Sam kupowałem klasyków polskiej sztuki nieprofesjonalnej na Zachodzie, gdy po śmierci tamtejszych kolekcjonerów ich zbiory trafiały na rynek.

Ile eksponatów liczy pana kolekcja?

Kilka tysięcy. Liczba jest płynna. Wymieniam się. Składam też darowizny do światowych muzeów. Z braku miejsca mogę zachować tylko najciekawsze prace.

Jaki jeden eksponat zabrałby pan na bezludną wyspę?

Zabrałbym anioła albo najlepiej grupę aniołów Stanisława Miki (1909 – 1986), rzeźbiarza z Paszyna. Prezentowałem je m.in. na wystawie w American Visionary Art Museum w Baltimore, które uznawane jest za największe na świecie muzeum sztuki naiwnej. On był analfabetą, schizofrenikiem, ale jak te dzieła są uduchowione! Katalog dokumentuje, że znalazł się pośród największych światowych artystów, którzy tworzyli tego rodzaju sztukę. Aleksander Jackowski napisał o nim do „Raw Vision”, to jest światowy magazyn dla kolekcjonerów sztuki naiwnej.

Ksiądz Edward Nitka zachęcił ludzi z Paszyna do rzeźbienia. Rzeźby Stanisława Miki zabrałbym na bezludną wyspę i nawet na tamten świat, gdyby było można! Jesienią około 100 najlepszych prac z mojej kolekcji pokazanych zostanie w Bielsku-Białej. Wydana zostanie książka o moich zbiorach. Mam nadzieję, że na okładce znajdą się dzieła Miki.

Czy zasoby tej sztuki nie wyczerpią się?